Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Xaridorlarning o‘zgarishlami kutishi. Muayyan paytda xa­ ridor talabi u ikki narsani kutishiga bog'liq, birinchisi daromadning o‘zgarishi, ikkinchisi narxning o'zgarishi. Agar pul daromadlarining ortishi kutilsa, oldin pul kamligidan xarid etilmay turilgan tovarlarga ham talab paydo boMadi. Agar narxning ortishi kutilsa joriy talab ortadi, narxning pasayishi kutilsa u qisqaradi, ya’ni narx tushgan paytga ko‘chiriladi. Masalan, kuz paytida sabzi, piyoz va kar-toshkaga talab ortadi, chunki qishda narxning ortishi kutiladi. Ertapishar meva va sabzavotlar narxi yuqori bo‘lganidan ularga talab kam boladi, chunki xaridorlar qizg‘in pishiqchilik davrida ular narxining pasayishini kutadilar. Shunday qilib talabga xilma-xil omillar ta’sir etadi, lekin bular orasida narx va daromad asosiydir.

Talab o‘sayotgan, barqaror qondirilgan, qondirilishi kechikti-rilgan, normal va vahima talablarga boMinadi.

Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot davomida ehtiyojlar yuksalib bo-rishi munosabati bilan talab ham o'sadi. Ishlab chiqarish kuchli joyda talab barqaror qondiriladi. Ishlab chiqarish hajmi pasayib ketganda eng zarur tovarlarga bolgan talab ham yetarli darajada qondirilmay qoladi, ulami qondirish muddati orqaga surilib, ke-chiktiriladi.
Kechiktirilgan talab nosogMom iqtisodiyot belgisidir. Uning ortib borishi natijasida korxona, tashkilotlar va aholi qoMida to‘p-langan pul tovar bozoriga tazyiq o‘tkazib, narxni oshirishga sabab boladi. Bir tovarga talab qondirilmasa, u boshqa tovarga ko'chadi. Sotilish ko'payib, serob boigan tovarlar ham taqchil tovarga ayla-nadi. Kechiktirilgan talab zanjirli aks ta’sirlar orqali umuman bo­ zo rda talabni izdan chiqaradi.
Vahima talab bozordagi shov-shuv va vahima ta’siri ostida sun’iy paydo boMadigan va shiddat bilan ortib boradigan talabdir.

Vahima talab odatdagi normal talabga nisbatan ortiq bolgan ta­ lab hisoblanadi. В unday talab bir tomondan, aholi orasida mish-mishlar tarqatish va reklama vositasida muayyan tovarga o‘ta

93

yuqori baho berish orqali iste’molchi ruhiyatiga ta’sir etish yo‘li bilan, ikkinchi tomondan, tovarlarga bo‘Jgan g‘oyat katta qizi-qish, qimmatchilik xavfi, pul almashish ehtimoli, bar xil gap-so‘z ta’sirida puldan tezroq qutulishga intilish oqibatida yuzaga keladi. Vahima talabning paydo bolishi bozor narxini ko'tarib yuboradi, tovarlar talashib olinadi, taqchillik kuchayib ketadi.
Vahima talab iqtisodiyotda uchrab turadigan hodisa. Lekin u o‘tkinchi xarakterga ega bo‘lib, xaridorlar puli tamom bo‘lguncha davom etadi. Bozor iqtisodiyotiga qonuniy tarzda o‘sib borayotgan normal talab xos bo‘ladi.