Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Xuiosalar

0. 
   Bozor iqtisodiyotining ijtimoiyligi uning xalq farovonligini ta’minlashga qaratilishi boiib, buni bozor qonunlari taqozo etadi. Boy bo‘lish taqiqlanmaganligidan faro von yashashga intilish paydo
   

397

bo'ladi. Bozor tizimida foyda topib boy boiistming asosiy sharti esa tovarlami Jko‘plab va sifatli chiqarib iste’molga yetkazib berish hisoblanadi. Shu sababli bozor mexanizmi farovonlikiii ta’mmlaydi. Biroq farovonlik iqtisodiyotning naqadar rivojlangan bo‘lishiga boghiqdir. Iqtisodiy farovonlikni aholi jon boshiga hisoblangan YalM va iste’mo! hajmi belgOaydi.

0. 
   Aholining farovonligi uning daromadiga bog‘liq bo‘ladi. Bozor qonun-qoidalariga binoan ishlab topilgan daromad bozor daromadidir. Bu daromad mehnat daromadi (ish haqi), foyda, dividend, foiz kabilardan iborat. Nobozor daromadlari bu ishlab topilgan emas, ЬаШ taqsimlash vositasida ijtimoiy yordam shaklida beriladigan daromaddir. Bu daviatning nogironlar va boquvchisi bo'lmaganlar uchun pensiyalari, turli nafaqalar, stipendiyalar, bir yo‘la berilgan yordam, natural transfertlar shakjidagi daromaddir. Bozor daromadlari taqsimot qonuniga binoan shakllanadi, ya’ni bunga ko‘ra iqtisodiyot ishtirokchilari o‘z resurslarini naqadar yaxshi ishlata bilisMariga qarab ularning daromadi yuzaga keladi. Bu daromadlaming bir qismi qayta taqsimlash natijasida nobozor daromadlariga aylanadi.
   

0. 
   Iqtisodiy farovonlikni real daromad kohsatadi, bu o‘z navbatida qo‘lga tekkan pul daromadi va pul birligining xarid qo-biliyatiga bog‘liq bo'ladi. Real daromad aholining turmush dara-jasini, ya’ni uning hayotiy ehtiyojlari naqadar qondirilganligini bUdiradi. Turmush darajasi bir xil emas, balki differensiatsiyalashgan (farqlangan) bohadi. Buni kishilaming ishlab pul topish qobiliyati har xil boiishi, xonadonda ishlovchilarga to‘g‘ri keladigan boqi-mandalar soni, kishilar qolidagi mulMning miqdori belgilaydi. Aholi jon boshiga hisoblangan real daromadining miqdoriga qarab 5 kvintel (gumh)ga ajratiladi, bular: o‘ta boylar, boylar, o'rtahollar, kambag'allar va o‘ta kambag'allardan iborat,
   

0. 
   Bozor tizimida daromadi tirikchilik minimumiga yetmagan aholi kambag‘al hisoblanadi. Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda kambag‘allar kamdan kam uchraydi. Bu yerda aholining asosiy qismi o'rtahollardan iborat. Iqtisodiyoti zaif mamlakatlarda kam-bag‘allar ko‘p boiadi. Doimiy kambag'allik uzoq saqlanib qolsa, juz’iy kambag‘allik bir paydo bo'lib, bir yo'qolib turadi. Doimiy kambag‘allik saqlanib qolganidan uni qisqartirish choralari ko'riladi, ya’ni bandlik oshiriladi, minimal ish haqi belgilab qo'yiladi, ijtimoiy yordam tashki! etiladi, xayr-ehson ishlari uyushtiiiladi, mehribonlik uylari ochiladi, chet elga borib ishlashga ko‘mak beriladi.
   

0. 
   Iqtisodiyotning ijtimoiyligini ijtimoiy farovonlik ham bildi-radiki, bu hayot kechirishning umumiy shart-sharoitidir. Bunga
   

3 9 8

yashashning xavfsizligi, kambag'aliashuv xatarining ozligi, jino-yatchilik, terrorizm va ekstremizm xavfming boimasligi, ijtimoiy tinch-totuviik, sog‘-salomat yashash imkoniyati, umrning uzunligi, kommunal xizmatlar biJan ta’minlanish kabilar kiradi. Iqtisodiy va ijtimoiy farovonlik birgalikda inson kamoloti indeksida ifodalanadi. Bu indeks iqtisodiyotning taraqqiyot darajasiga qarab yuqori bo‘ladi. Biroq bu indeks ko'rsatMchi iqtisodiy darajaga mos tushmasligi ham mumkiii, chunki bu iqtisodiy salohiyatdan tashqari ijtimoiy shart-sharoiming qandayligiga ham bogiiq bo‘ladi.
1 ayanch tushunchalar
Iqtisodiyotnmg ijtimoiy yo'nalishi; iqtisodiy farovonlik; bozor daromadlari; nobozor daromadlar; mehnatdan kelgan daromad; foy-da; dividend; foiz; taqsimot qonuni; turmush darajasi; real daromad; tirikchiiik qiymati; daromadlar differensiatsiyasi; aholining kvintel guruhlari; Lorens chizigj; kambag‘allik; kambag‘allarga yordam.

3 9 9

XXIII bob. IQTISODIY SlYOSAI