Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Ishlab chiqarish chegarasi uning koiami boilb, yaratilgan mahsulot va xizmatlar hajmini bildiradi.

Iqtisodiyotda koiam samaradorligi bo‘lib, bu mahsulot va xizmatlarni ma’lum chegarada ishlab chiqarish qiilay bolishini bildiradi. Bir yerda katta ko'lamdagi ishlab chiqarish samarali bo‘lsa, boshqa yerda o‘rta va hatto kichik hajmdagi ishlab chiqarish samarali boMadi. Aholi ko‘p joyda supermarket samarali bo‘lsa, u kam yerda kichik do‘kon samarali ishlaydi. Aloqa, gaz, elektroener-giya, SUV ta’minoti va temiryo‘l transportida yirik korxonalar yaxshi natija bersa, xizmat ko‘rsatishda kichik korxonalar bo‘lgani ma’qul. Masalan, 500 kishi ishlaydigan sartaroshxona yoki soatsozlik ustaxonasining keragi yo‘q, chunki uning ko‘lami yaxshi natija bermaydi.

Koiam samarasi bu muayyan koiam sharoitida eng yaxshi nati-jaga erishish hisoblanadi.

Koiam samarasi omillar sarfiga nisbatan ishlab chiqarish natijasi qanday boiishini bildiradi. U 2 xil boiadi; ijobiy va salbiy. Agar mahsulot va xizmatlarning hajmi kiritilgan omillar miqdori-ning o‘sishiga mos kelsa, masalan, omillar 1,5 marta ko'payishiga monand ravishda mahsulot va xizmatlar ham 1,5 marta ko‘paysa, koiam samarasi doimiy hisoblanadi.

Bordi-yu kiritilgan omillarga nisbatan ishlab chiqarish hajmi tezroq ortib borsa, masalan, omillar 1,5 marta ortgani holda natija 2 marta ko‘paysa, koiam samarasi oshgan boiadi. 0 ‘zgarmagan va oshgan samara birgalikda ijobiy samara hisoblanadi. Agar olingan natija kiritilgan omillardan kam boisa, koiam samarasi salbiy hisoblanadi. Masalan, omillar 1,5 barobar ortgani holda natija faqat 1,2 marta ko'payadi.
Ishlab chiqarish koiami va darajasi farqlanadi. Koiam - bu ishlab chiqarish hajmi. Ishlab chiqarish darajasi omillardan — resurslardan naqadar unumli foydalanilganligini bildiradi, yami kam sarflab ko‘p ishlab chiqarilishini anglatadi. Ishlab chiqarish dara-jasini uning umumiy hajmi emas, balki Jon boshiga qancha ishlab chiqarilishi bildiradi. Masalan, Xitoyda ishlab chiqarish koiami katta, lekin uning darajasi past. Belgiyada koiam kichik, lekin da raj a yuqori. Shu sababli, 2010-yilda Xitoyda ishlab chiqarish koiami 10,1 trln dollar boigani holda jon boshiga ishlab chiqarish 7540 dollarni tashkil etdi. Belgiyada e.sa, koiam 411,2 mlrd dollar, bu jon boshiga 37840 dollarga teng boidi. Demak, Belgiya darajasi Xltoynikidan 6,2 marta yuqori.

48

Ishlab chiqarish chegarasini mamJakatlar doirasida ularning im-koniyati belgilaydi. Mavjud imkoniyatdan ortiqcha ishlab chiqarish mumkin emas. Bu chegaradan chiqish uchun omillar ko‘paytirilishi kerak, bu esa jamg‘arma talab qiladi. Ammo yaratilgan mahsulot-larni faqat jamg‘arish yoki iste’mol qilib yuborish mumkin emas. Agar ular faqat jamg‘arilsa, tirikchilik uchun hech narsa qolmaydi. Bordi-yu bular tamomila iste’mol qilib yuborilsa, jamg'arma bo‘l-maganidan moddiy omillar rivojlanmay qoladi. Ishlab chiqarish imkoniyati mamlakatlar bo’yicha farqlanadi. Buni omillar hajmi va sifati belgilaydi. XXI asrga kelib salohiyati kuchli mamlakatlarda dunyodagi aholining 13,5 % yashagani holda yer yuzida chiqarilgan mahsulot va xizmatlarning 80 % yaratiladi, aksincha, iqtisodi zaif mamlakatlarda aholi ko‘p boigani holda (55 %) ularning mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarishdagi hissasi kichikligicha (5 %) qoladi.