Омонат са+лаш шартномаси

Омонат сақлаш шартномаси. Омонат сақлашнинг алоҳида турлари
Режа:

1. 
   Омонат сақлаш шартномасининг тушунчаси
   
2. 
   Омонат сақлаш шартномасининг турлари
   
3. 
   Ломбардда омонат сақлаш (шартномаси).
   
4. 
   Ашёларни транспорт ташкилотларининг юкхоналарида сақлаш.
   
5. 
   Ашёни ташкилотларнинг кийимхоналарида сақлаш
   
6. 
   Товар омборида омонат сақлаш
   

1. Омонат сақлаш шартномасининг тушунчаси. Омонат сақлаш шартномаси деб шундай шартномага айтиладики, бунга асосан бир тараф (омонат сақловчи) унга иккинчи тараф (юк топширувчи) берган ашёни сақлаш ва бу ашёни тўла ҳолида қайтариш мажбуриятини олади.
Омонат сақлаш шартномасининг ҳуқуқий белгилари, асосан, тубандагича:
биринчидан, омонат сақлаш реал шартнома бўлиб ҳисобланади, чунки ашёни омонат сақлаш юзасидан тарафлар ўртасида ҳуқуқ ва бурчлар омонат нарсанинг иккинчи тарафга топширилиши пайтидан эътиборан вужудга келади. Агар ашёни омонат сақлаш шартномаси ўз касб фаолиятининг мақсадларидан бири сифатида амалга оширадиган ташкилот (профессионал омонат сақловчи) ёки юридик шахслар ўртасида тузилса, омонат сақлаш шартнома консенсуал ва икки тарафлама шартномалар группасига тталлуқли бўлади, чунки бундай шартнома бўйича омонат сақлашга қўювчида ашёни омонат сақлашга қўйиш ва иккинчи тарафда, яъни омонат сақловчида ашёни қабул қилиш бурчлари шартнома тузилган пайтдан бошлаб вужудга келади;
иккинчидан, омонат сақлаш шартномаси бўйича омонат сақловчига, одатда, субъектив мулк ҳуқуқининг фақат бир унсуригина, яъни мулкни эгаллаш ҳуқуқигина ўтади;
учинчидан, омонат сақлаш шартнома қонун ҳужжатлари ёки шартнома билан бошқача ҳол белгиланмаган бўлса, текинга тузиладиган шартнома деб фараз қилинади ва бундай ҳолда у бир томонлама бўлиб ҳисобланади;
тўртинчидан, омонат сақлаш шартномасининг асосий мақсади омонат нарсасини сақлаш ва кейинчалик бутун ҳолда қайтаришдан иборат.
Омонат сақлашни тадбиркорлик ёки бошқа профессионал фаолият сифатида амалга оширадиган омонат сақловчи омонат сақлаш шартномаси бўйича ўз зиммасига юк ташувчининг ашёларини сақлашга қабул қилиш ва юк топширувчи берган нарсаларни ФКнинг 876-моддасида назарда тутилган қоидаларга мувофиқ сақлаш мажбуриятини олиш мумкин. Бундан ташқари, омонат сақлаш шартномаси бўйича ашёни сақлашга қабул қилиш мажбуриятини олган омонат сақловчи бу ашёни сақлаш учун ўзига беришни талаб қилишга ҳақли эмас, бироқ ашёни омонат сақлаш шартномасида назарда тутилган муддатда сақлашга топширмаган юк топширувчи, агар қонун ҳужжатларида ёки шартномада бошқача тартиб назар тутилган бўлмаса, ашёни сақлашга топширмаганлиги муносабати билан етказилган зарар учун омонат сақловчи олдида жавобгар бўлади.
Энг муҳими ашёни, агар унинг хусусиятлари имкони бўлса, топширилган вақтдаги ҳолатида ўзгартмай сақлаш вазиағфаси-шартномада асосий мақсад қилиб қўйилади. Омонат сақлаш шартноманинг объекти бўлган ашёни сақлаш вазифаси бошқа шартномаларда ҳам учраб туради. Масалан, сотувчи сотилган мол-мулкни сақлаши, яъни мулк ҳуқуқи ёки бошқа ашёвий ҳуқуқ мол-мулкни топширишдан олдин сотиб олувчига ўтган ҳолларда сотувчи мол-мулкнинг ёмонлашишига йўл қўймай, уни топширгунга қадар сақлаши шарт. Агар мол-мулкни сақлаш учун қилинадиган зарур чиқимларни, агар тарафларнинг келишувида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, сотиб олувчи сотувчига тўшаши шарт (ФКнинг 391-моддаси). Пудрат шартномасига кўра, пудрат буюртмачи берган материал, ускуна, қайта ишлашга (ишлов беришга) топширилган ашё ва пуратчи ихтиёрига ўтган бошқа мол-мулк сақланмаганлиги учун пудратчи (ФКнинг 641-моддасига мувофиқ) жавобгар бўлади.
Лекин бундай ҳолларда сақлаш вазифаси шу шартномалардан ҳар бирига асосий вазифаларни амалга оширишда ёрдамчи бўлган қўшимча вазифа бўлиб кўрилади.
Фуқаролик муомаласида омонат шартномаси бошқа шартномаларга нисбатан камроқ қўлланилар эди, лекин ҳозирги бозор иқтисодиёти шароитларида, мулкчиликнинг янги шакллари юзага келиши билан шундай муносабат учун ҳам эҳтиёж ошиб бормоқда.
Ҳозирги омонат сақлашнинг янги-янги турлари пайдо бўлди. Масалан, товар омборида омонат сақлаш, ашёларни птанспорт ташкилотларининг корхоналарида сақлаш, бойликларни банкда сақлаш (қимматбаҳо металлар ва тошларни, ҳужжатларни сақлаш) ва бошқалар.
Омонатни сақлаш шартномаси фуқаро ва юридик шахсларнинг зарурий эхтиёжларини қондириш учун қўлланилади. Жумладан, ломбардда омонат сақлаш учун фуқаролардан шахсий истеъмолиги мўлжаллангган кўчар ашёлар қабул қилиниши мумкин (ФКнинг 894-моддаси). Бойликларни банкда сақлаш шартномасига мувофиқ, банк қимматли қоғоларни, қимматбаҳо металлар ва тошларни, бошқа бойикларни, шунингдек, ҳужжатларни сақлаш учун қабул қилиши мумкин (ФКнинг 896-модаси). Ашёларни транспорт ташкилотларининг корхоналарида сақлаш шартномасига мувофиқ, транспорт ташкилотларининг ихтиёридаги юкхоналар йўловчилар ва бошқа фуқаролардан, улардан йўл ҳужжатлари бор ёки йўқлигидан қатъий назар, ашёларни сақлаш учун топширади (ФКнинг 897-моддаси). Ашёни ташкилотларнинг кийимхоналарида сақлаш, бунда ташкилотларнинг кийимхоналарида ашёларни ҳақ эвазига сақлаш ҳақ эвазига сақлаш ҳақида ашёни сақлашга топшириш вақтида келишиб қўйилган ёки бошқа очиқ усулда шартлашилган бўлмаса, уларда ашёни сақлаш бепул ҳисобланади (ФКнинг 898-моддаси). Ашён меҳмонхонада сақлашда меҳмонхонада яшаётхон шахс томонидан олиб кирилган ашёларнинг йўқолганлиги, кам чиққанлиги ёки шикастланганлиги учун омонат сақловчи сифатида алоҳида келишув бўлмаган тақдирда ҳам жавоб беради. Ашёни енгиб бўлмайдиган куч, ашёнинг ўз хоссалари оқибатида ёки меҳмонхонада яшовчининг ўзи, унинг ҳамроҳлари ёки унинг ёнига келган шахслар айби билан йўқолган, кам чиққан ёки шикастланган ҳоллар бундан мустаснодир (ФКнинг 899-моддаси). Бундан ташқари, тадбиркорлик фаолияти сифатида товарларни сақлайдиган ва сақлаш билан боғлиқ хизматларни кўрсатадиган ташкилот товар омбори дейилади (ФКнинг 901-моддаси).
Амалиётда ушбу муносабатларга ўхшаш, лекин мазмунан ниҳоятда фарқ қиладиган, жумладан, қаровсиз ёки адашган чорва моллари тўғрисидаги қоидалар (ФКнинг 195-моддаси)га мувофиқ, бундай чорва моллари ёхуд бошқа қаровсиз уй ҳайвонлари ёки қўлга ўргатилган ҳайвонлар топилганда ёки адашганда вақтинча сақлаш, боқиш ва фойдаланиш учун яқиндаги хўжалик ёки жамоаларга тоширилади. Чорва моллари ва ҳайвонларни вақтинча сақлаш ҳайвонни то эгаси топилгунча асрашдан иборат бўлиб, омонат сақлаш шартномасига асосланмасдан, балки қонун ҳужжатлари билан белгиланадиган мажбуриятнинг бир хилини ташкил этади.
Омонат сақлаш шартномасига доир асосий қоидалар ФКнинг 875, 913-моддаларида берилган. Омонат сақлашнинг айрим турларини тартибга соладиган бар қанча низомлар мавжуд. Масалан, музхоналарда озиқ-овқат сақлаш муносабатлари Ўзбекистон Республикасининг Озиқ-овқат саноати Давлат комитети томонидан музхона омборлари тўғрисида чиқарилган Низомда кўрсатилган. Ломбардларда буюмларни омонат тариқасида сақлаш иш ломбарднинг намунавий уставига асосан амалга оширилади. Қўл бкларини ва багажларни сақлаш камераларидан фойдаланиш тўғрисидаги қоидалар Ўзбекистон Транспорт акционерлик корпорацияси томонидан қабул қилинган расмий қўлланмаларда белгилаб қўйилган. Юклар темир йўлларга қарашли жойларда сақлаш учун топширилганда, қолдирилганда уларнинг тўла-тўкис сақланиши учун темир йўл муассасаси жавобгар бўлишлиги ҳақида Ўзбекистон Республикаси Темир йўллари уставида кўрсатилган.
Омонат сақлаш шартномаси ёзма равида тузилиши керак бўлган ҳолларда (ФКнинг 108-моддаси) агар ашёнинг сақлашга қабл қилинганлиги омонат сақловчи томонидан юк топширувчига сақлаш тилхати, паттаси, гувоҳномаси. Омонат сақловчи имзолаган бошқа ҳужжатни бериш йўли балан тасдиқланган бўлса, шартноманинг ёшма шаклига риоя қилинган ҳисобланади.
ФКнинг 877-моддаси 2-қисмига мувофиқ, агар ашё сақлаш учун фавқулодда ҳолатларда (ёнғин, табиий офат, тўсатдан сакал бўлиш, ҳужум хавфи ва бошқалар) топширилган бўлса, шарноманинг ёзма шаклига риоя қилиш талаб этилмайди.
Бундан ташқари, омонат сақлаш шартномаси омонат сақловчи томонидан юк топширувчига, агар бунга қонун ҳужжатларида йўл қўйилса ёкиу сақлашнинг ушбу тури учун одатдаги ҳол бўлса, ашё сақлаш учун қабул қилинганлигини тасдиқлайдиган номерли жетон (номер) ёки электрон пластинкалар ва бошқа белги бериш йўли билан тузилиши мумкин.
Агарда омонат сақлаш шартномасининг оддий ёзма шаклига риоя қилмаслик сақлашга қабул қилинган ашё билан омонат сақловчи қайтарган ашённг айнан ўзилиги хусусида низо чиққан тақдирда, тарафлар гувоҳларнинг кўрсатмаларини важ қилиб келтириш ҳуқуқидан маҳрум этилмайди.