O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

Nazorat savollari

Resurslar va ishlab chiqarish omillai tushunchalarining mohiyati.

Aylanma kapital va mehnat buyumlari tushunchalarining mohiyati, iqtisodiy tabbiyat.

Aylanma kapital va aylanma mablag’lar tushunchalari, ularning farqi va tarkibi.

Aylanma mablag’lardan foydalanish samaradorligi:

moddiy resurslardan foydalanish samaradorligi qo’rsatkichlari;

aylanma mablag’larning xarakat tezligi va uni oshirishning iqtisodiy samaradorligi.

5. Moddiy resurslarni tejash manba’lari va yo’llari


X-BOB. KORXONALARDA MEHNAT UNUMDORLIGI VA ISH HAQI
10.1Mehnat resurslari va kadrlar tarkibi
Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohiy o’zgarishlar davrida hamma narsalar inson ehtiyojlari va taqdiriga qaratilgan.
Mehnat resurslari, ish kuchi, mehnat unumdorligi, mehnatning mahsuldorligi kuchix, mehnat samaradorligi, mehnat xarajatlari tushunchalar iqtisodiyotimizda ko’p ishlatiladi. Ularning mohiyatini o’zaro bog’liqligini bilish xal qiluvchi ahamiyatga molikdir.
Mehnat resurslari - aqliy va jismoniy mehnat qilish qobiliyatiga ega bo’lgan kishilardir, ularning mehnat qobiliyatlaridir. Mehnat resurslari potentsial mehnat xodimlaridir. Inson o’zining mehnat qobiliyatlarini yanada oshirib, rivojlantirib borishi zarur. Buning uchun ular mehnat maxoratlarini, tajribalarini oshirib, takomillashtirib, kasbiy bilimlar tqplab borishlari tashabbuskor va faol bo’lishlari kerak bo’ladi.
Bozor munosabatlari sharoitida mehnat qobiliyati, ish kuchini tovar deb qabul
qiladi. Lekin bu oddiy tovar emas. Uning boshqa tovarlardan farqi shundaki:

• U o’z qiymatidan ortiq qiymat yaratadi;
• Ularni jalb etmay ishlab chiqarishni tashkil etib bo’lmaydi va aylanma kapitallardan foydalanish ko’proq mehnat resurslariga bog’liq bo’ladi.

SHuning uchun korxonani qanday ish kuchi bilan ta’minlanishi, ulardan ishlab chiqarish jarayonida qanday foydalanish kerakligini ahamiyati bor. (Yaponiyadagidek umrbod yollanib ishlaydimi yoki zaruriyat bo’yichami va x.k.). Korxonani ish kuchi bilan ta’minlanishini mehnat munosabatlari iqtisodiyoti nazaridan turib qarash lozim, chunki bunda juda ko’p muammolar xal etiladi:

• mehnat resurslari va aholi bandligi;
• mehnat resurslari va mehnat potentsiali;
• mahsus sherikchilik;
• mehnatni tashkil etish va normallashtirish;
• aholining turlari darajasi, daromadni shakllantirish va taqsimlanishi;
• ish haqini tashkil etish;
• mehnat samaradorligi qo’rsatkichlari va ularning qlchanishi;
• mehnat samaradorligi omillari va qsish rezervlari;
• korxonada mehnatni rejalashtirish.

Qo’rsatilgan bu sohalarning har biri o’zining xususiyatlariga ega bo’lib mehnat munosabatlariga o’zicha ta’sir etadi.
Masalan, aholi bandligi bilan ishsizlik o’rtasidagi nisbatlik kuchi taklifni o’zgartiradi.