O’quv – uslubiy majmua mualliflar: dots. Qobilov S. S. Ass. Nurmamatov M. Q. Ass. Abdirofiyev N. A. Samarqand – 2020

Programmani matn moduli bo’yicha strukturalash (tarkiblash). Murakkab 
programma konstanta,o’zgaruvchilar, turlar, qismprogrammalardan iborat. Shuning 
uchun boshlang’ich modulni qismprogrammalar, ya’ni protsedura va funksiya-
larga nisbatan tarkiblash (tartiblash) maqsadga muvofiq.
Faraz qilaylik Pascal oilasiga qarashli tillar berilgan. Bu tillarda programman-
ing umumiy strukturasi quyidagicha berish mumkin.

---

33 
Program ; 
 
Procedure P1(P1 parametrlari ); 
; 
Begin 
End; 
Procedure P2(P2 parametrlari ); 
; 
Begin 
End;_____________________________________________________ 
Begin
; 
P1(faktik parametrlar); 
P2(faktik parametrlar); 

End. 
Strukturada uchta asosiy komponentalarni ajratish mumkin 
a) Programma sarlavhasi 
b) Protseduralar (funksiyalar) tasvirlanishi 
d) Programma tanasi. Operatorlar va qismprogrammalarga murojaatlar. 
Aytish kerakkim, formal va faktik parametrlar orasidagi aloqalarni tashkil qilish 
programmalash tizimining translyatori zimmasiga yuklanadi. 
Programma modullarini matn shaklida o’rnatish. Bu usulni makrogener-
atsiya usuli deydilar. Boshlang’ich programma matni bir nechta qismlar (fayllar)ga 
bo’linadi. Asosiy programma matniga maxsus ifoda (kalit) lar kiritiladi. Bu kalitlar 
programma matniga boshqa fayllarda saqlanadigan modullarni kiritishni 
ta’minlaydi. 
Faraz qilaylik, P.PAS programmasi juda katta hajmni tashkil qiladi. Uni 
P1.PAS va P2.PAS qism (modul) larga bo’lib alohida fayllarga saqlaymiz. Shu 
bo’laklarni birlashtirib yagona programma shaklida tarjima qilish va bajarish 
uchun quyidagi sxema yordamida ishlash maqsadga muvofiq. 
Program P;
 
{$INCLUDE:’P1.PAS’} 
{$INCLUDE:’P2.PAS’} end. 

---

34 
Bu holda translyator makroo’rnatish (makropodstonovka) usulini qo’llab 
bo’laklardan yagona programma hosil qilib, tarjimadan keyin bajaradi. Ammo 
programma matni murakkab va katta hajmga ega bo’lgan holda bu usul unchalik 
qulay emas. Shuning uchun keyingi metodni ko’p hollarda qo’llaydilar.