O’quv fanining maqsad va vazifalari

Gotfried Leybnits
 (
1646-1716
) 
Nemis filosof va mantiqshunosi, matematik, fizik, 
kashfiyotchi, tarixchi va tilshunos olimi [1][2][4]

Gotfried Leybnitsning kutubxona klassifikatsiyasi 

juda mashhurdir.

Gannover ommaviy kutubxonasidagi G. Leybnits 

portreti 

 
Uning sxemasida logika, etika va siyosat bilan birga tabiiyot fanlarini, 

matematika va filologiyani ham o‗z ichiga olgan falsafa bo‗limi ancha 
mufassal ishlangan edi. Falsafani o‗sha vaqtdagi juda ko‗p ilmiy 
klassifikatsiyalar uchun xarakterli bo‗lgan bunday talqin qilish XVIII asr 
oxirigacha davom etgan. 
49 
G‗arbiy Yevropadagi har xil universitet kutubxonalarida foydalanilgan 
«fakul‘tet sistemalari» bilan bir vaqtda «fransuz sistemasi» deb atalgan 
sistema ham keng yoyildi; ikki asr davomida (XIX asr boshlariga qadar) 
Fransiyaning nashriyotlari va kitob do‗konlari bibliografiyalarida hamda 
bosma kataloglarida ana shu sistema qo‗llanilgan. Bu bibliografiya va 
kataloglar mashhur fransuz bibliograflari va kutubxonachilari tomonidan 
tuzilar edi. 
«Fransuz sistemasi»ning variantlari goho juda detallashtirib yuborilar, 
ayrimlari 500 tagacha bo‗linmani, shu jumladan nashrlarning xarakteri va tur, 
belgilariga qarab tashkil etilgan juda ko‗p bo‗linmalarni o‗z ichiga oladi. 
«Fransuz sistemasi», «fakul‘tet sistemalari»ga ko‗p jihatdan o‗xshashdir. 
«Fransuz sistemasida» ilohiyot, yuridik fanlar va falsafa (meditsina odatda 
falsafa bo‗limiga kiritilar edi) bo‗limlari asosiy o‗rinda turar edi. Biroq bu 
sistemaning bir qancha variantlarida ayrim fanlar falsafa qismidan ajratilgan: 
tarix, ijtimoiy fanlar, badiiy adabiyot mustaqil bo‗limlari va boshqa ayrim 
mustaqil bo‗limlar vujudga kelgan. Keyinchalik «frantsuz sistemasi» 
birmuncha o‗zgartirilgan holda Yevropadagi bir qancha mamlakatlar 
kutubxonalarida qo‗llanila boshladi. 
Tuzilishi o‗z davridagi ilmiy bilimlar darajasiga javob bergan K. Gesner 
va G. Leybnits sistemalaridan farqli o‗laroq «fransuz sistemasi» kitob 
klassifikatsiyasining amaliy vazifalari bilan ko‗p darajada bog‗langan hamda 
klassifikatsiyaning ko‗p variantlarida katolitsizmning reaktsion qarashlarini 
aks ettirgan edi. 
Ingliz faylasufi Frensis Bekonning (1561-1626 yillar) XVII asr 
boshlarida tuzgal fanlar klassifikatsiyasi XVII va XIX asrlardagi kutubxona 
klassifikatsiyasi sxemalarining, shu jumladan, «fransuz sistemasi» eng keyingi 
variantlarining tuzilishiga katta ta‘sir ko‗rsatdi.
50 
U fanni taraqqiy ettirish uchun katta ahamiyatga ega bo‗ldi. Shuni 
ta‘kidlab o‗tish kerakki, oradan bir yarim asr o‗tgandan so‗ng bu 
klassifikatsiya birmuncha o‗zgartirilgan va to‗ldirilgan holda D. Didro bilan J. 
L. Dalamber tomonidan nashr etilgan ko‗p tomli frantsuz entsiklopediyasiga 
asos qilib olingan hamda feodalizmga, absolyutizmga va reaktsion cherkov 
ideologiyasiga qarshi kurashda revolyutsion 
burjuaziyaning g‗oyaviy quroli bo‗lib xizmat 
qilgan edi.