O‘quv qo‘llanma
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
buxoro tarixi
|
Kabir madrasasi VIII asr oxiri va IX asr boshlarida qurilgan. Abu
Bakr ibn al-Fazl madrasasi IX asr oxiri va X asr boshlarida qurilgan. Abdukarim as-Sam’oniy u haqida yozib qoldirgan. Forjak madrasasi to‘g‘risida dastlabki ma’lumot Narshaxiyga tegishlidir. Buxoroning eng qadimiy madrasalaridan biri edi, milodiy 937-yil may-iyun oyida yonib vayron bo‘lgan. Keyinchalik Madrasa qayta ta’mirlanadi. XII asr mualliflaridan Abdukarim as-Sam’oniy uni Farjak darvozasi yonida deb ko‘rsatadi. Timchai Xon madrasasi haqida Mu’in al-fukaro Ahmad ibn Mahmud axborot beradi. Imom ul-muslimin madrasasi qorixona edi. Balki, keyingi davrlarda barpo kilingandir. O‘rnini hozircha aniklay olmadik. Ammo Abu Xafs Kabir Buxoriy mozorida joylashgan bo‘lsa kerak, degan taxminimiz mavjud” 1 . A.Jumanazarovning ma’lumotlariga qaraganda, XI-XIV asrlar davomida Buxoroda quyidagi madrasalar faoliyat yuritgan: XI-XIV asrlar Kulartegin madrasasi Jubayi baqdolon (Baqqollar bozori) guzarida joylashgan. Narshaxiy kitobida ushbu madrasaning bunyod bo‘lishi to‘g‘risida qiziqarli ma’lumot keltiriladi. Qadrxon Jabrail yoki Kulartegin qoraxoniylar sulolasi hukmdorlaridan edi. U 1099-1102-yillarda Arslonxon Muhammad ibn Sulaymondan oldin hukmronlik qilgan. Arslonxon madrasasi - xon madrasasi deb ham yuritiladi. Muhammad SHarif Maxdumning aytishicha, uning asl nomi Kalaboddir. XII - XVII asrlar oralig‘ida Arslonxon madrasasi nomi bilan ham mashhur bo‘lgan. Imom Muxammad G‘azzoliy madrasasi Sufiyon dahasida Imom G‘azzoliy guzarida edi. Qorixona bo‘lgan. Qurilgan davri aniq emas. Mashhur alloma Abu Hamid Muhammad ibn Muhammad G‘azzoliy at-Tusiyning (1058-1111) yashagan davrini hisobga olib mazkur ro‘yxatga kirityapmiz 2 . Mazkur oliy o‘quv dargohlaridan faqat Arslonxon madrasasining XI asrga mansub vaqf hujjati saqlanib qolgan. Jo‘yboriy Abdurahimhoja Kalobod madrasasini qayta qurdirib, unga 1 Жуманазаров А. Бухоро таълим тизими тарихи. Тошкент: Akademnashr, 2017. – Б.43- 46.(-592 б) 2 Жуманазаров А. Бухоро таълим тизими тарихи. Тошкент: Akademnashr, 2017. – Б.47. 95 mulklar vaqf qilganida tuzgan hujjati oldidan Arslonxon madrasasi vaqf hujjatini ham keltiradi. Buxoroda Somoniylar sulolosining hukmronligi sharq uyg‘onish davri bilan uyg‘un holda kechdi. Bu davrda Buxoroda tug‘ilib, ijod qilgan, o‘zining ko‘p qirrali ilmiy faoliyati bilan odamni hayratga solgan ko‘p olimlar, fozil-donishmandlar etishib chiqdi. Ana shunday allomalardan biri Imom Ismoil al-Buxoriy bo‘lib, u Buxoroda tug‘ilib voyaga etdi, ko‘p yillar Makkayu-Madina, Damashq, Bag‘dod shaharlarda yashab-al-Jomi’ as-sahih (Sahih hadislar to‘plami)ni yaratdiki, bu to‘plam hozirgi vaqtda ham o‘z axloqiy-tarbiyaviy ahamiyatini yo‘qotmagan va islom dinida Qur’oni Karimdan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Jumladan, Abu Hafs Kabir (Imomi Hojatbaror) ham islom fiqh ilmida dong taratgan ilohiyotchi olimlaridan biri edi. U Qur’oni Karimni chuqur o‘rgangan fiqh olimi bo‘lib, butun islom olamida islom huquqshunosligi bilan bog‘liq dolzarb muammolar shu kishi mashvarati bilan hal qilingan. Muhammad an-Narshaxiy - Buxoro tarixi kitobining mualifi, o‘z davrida Mavarounnahr tarixini yozib qoldirganki, bu kitob hozirgi vaqtda ham tarixchi olimlar uchun asosiy manbalardan biri hisoblanadi. Buxoroda Somoniylar saroyida yashab ijod qilgan, Odam-ush-shuaro unvoniga sazovor bo‘lgan Abu Abdulloh Ro‘dakiy – butun dunyoda fors-tojik she’riyati asoschisi sifatida tan olinadi. Bu tabbaruk siymolar Buxoroni butun dunyo ahamiyati ega shaharlardan biriga aylanishida munosib hissa qo‘shgan, beminnat xizmat qilgan ma’rifat peshvolari edilar. Abu Bakr Muhammad ibn Ja’far an-Narshaxiy 899-959-yillar Buxoro yaqinidagi Narshax (hozirgi Vobkent tumanida) qishlog‘ida 899-yilda tavallud topgan. Narshaxiyning ilmiy asarlari to‘g‘risida ma’lumotlar juda kam. Uning faqat “Tarixi Buxoro” (“Buxoro tarixi”) asari bizgacha etib kelgan. Asar qo‘lѐzma nusxalarda va hozirgi zamon ilmiy tarixiy adabiyotlarda “Tarixi Narshaxiy”, “Taxqiq ul- Viloyat” (“Viloyat haqiqatini aniqlash”), “Axbori Buxoro” (“Buxoro haqida xabarlar”) kabi nomlar bilan atalib kelingan. Asarning turli nomlar bilan atalishiga ham sabablar bor. Bu asarning Narshaxiy tomonidan yozilgan dastlabki asl nusxasi saqlanib qolmagan. Uning bizgacha etib kelgan qismi 1128-yilda Quva shahridan bo‘lgan Abu Nasr Ahmad ibn Muhammad ibn Nasr al-Quboviy arab tilidan fors tiliga qisqartirib tarjima qilgan nusxasidir. Undan keyingi yillarda ham 96 Narshaxiyning asari bir necha tahrirlarga uchragan, ba’zi matnlari qisqartirilgan va so‘ngi voqealar asosida to‘ldirilgan. Abu Nasr Ahmad Qubaviy asar matnini qisqartirish bilan chegaralanmay, balki Tabariy, Abu Hasan Nishopuriyning “Hazoiq ul-ulum”, Ibrohimning “Axbar-i Muqanna” kabi asarlaridan foydalanib, uni to‘ldiradi. Ana shu tariqa, Buxoro tarixiga Narshaxiy yashab o‘tgan davrdan keyingi, 1178-1179-yillardan 1220-yillarga qadar bo‘lib o‘tgan tarixiy voqealar kirib qolgan. “Buxoro tarixi” asari o‘zining ilmiy ahamiyatini yo‘qotmagan va hozirgi kunda Somoniylar davri tarixi bo‘yicha eng noyob, qimmatli asar hisoblanadi. Asarda Somoniylar davlatining siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ijtimoiy hayotiga oid ma’lumotlar keltirilgan. Movarounnahr va Xuroson aholisining arab bosqinchilariga qarshi Muqanna boshchiligidagi qo‘zg‘oloni bilan bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlar ham bu asarda ma’lum darajada o‘z ifodasini topgan. Narshaxiy saroy tarixchisi bo‘lganligi sababli hukmron tabaqa siyosatini yoqlab, xalqning hokimiyatga chiqishini qoralagan. Narshaxiyning “Buxoro tarixi” kitobida somoniylar davrida faoliyat yuritgan hunarmandchilik ustaxonalari to‘g‘risida ham to‘xtalib o‘tadi. Jumladan, “Buxoroda-Hisor bilan shahriston o‘rtasida, masjidi jome yaqinida bir korxona bor edi unda paloslar, darpardalar, yazdiy kiyimliklar, yostiq jildlari, funduqiy joynamozlar va ust kiyimlarni xalifa uchun to‘qir edilar; bitta darpardaga (butun) Buxoro xiroji sarf bo‘lardi. Bag‘doddan har yili alohida bir omil kelib, Buxoro xirojining evaziga shu kiyimlilardan olib ketar edi. Bir vaqt kelib bu korxona bekor qoldi va bu hunar bilan shug‘ullanuvchi kishilar tarqalib ketdilar” 1 . Shuningdek, Narshaxiy Buxoroda tayyorlangan mahsulotlarning xalqaro savdodagi ahamiyatini alohida ta’kilaydi: “Buxoro shahrida shunday ishga tayin qilingan ustalar bo‘lar edilar: viloyatlardan savdogarlar kelib, odamlar zandaniychini olib ketganlaridek, u kiyimlardan Shom va Misr, Rum shaharlariga olib ketar edilar. Xurosonning hech bir shaharida bunday (matoni) to‘qiy olmas edilar. Shunisi qiziqki, bu hunar egalaridan ba’zilari Xurosonga bordilar va bu ish uchun kerakli asboblarni shaylab shu kiyimlikdan 1 Абу Бакр Муҳаммад ибн Жаъфар ан-Наршахий. Бухоро тарихи. –Тошкент: Шарқ машаълига илова, 1993. –Б.26. 97 to‘qidilar, lekin Buxorodagidek sifatli bo‘lib chiqmadi. Bu kiyimlikka ega bo‘lmagan birorta ham podshoh, amir, rais yoki boshqa mansab egasi yo‘q edi. Uning qizil, oq va yashil ranglisi bo‘lar edi. Bugun hamma viloyatlarda u kiyimlidan ko‘ra zandaniychi mashhurroq” 1 . Ushbu ma’lumotlar somoniylar savdo-sotiq masalalariga alohida e’tibor berganligidan dalolat beradi. Chet ellarga chiqariladigan mahsulotlar qatoriga tangalar ham o‘rin olgan. X asrda Buxorodan tilla (dinorlar), kumush (dirhamlar) va mis (chaqa) tangalar chiqarilgan. Dinorlar kichik ko‘lamda zarb qilinib unchalik katta rol o‘ynamagan. Ismoil ibn Ahmad nomi bilan so‘qilgan ismoiliy dirhamlari ancha mo‘l chiqarildi. Ular yuqori sifatli bo‘lganligidan xalqaro savdoda juda faol ishlatildi. SHu boisdan X asr Somoniy dirhamlari, jumladan, Buxoro dirhamlari Eron, Iroq, Kavkaz ortida ko‘prok, Sharqni va Shimoliy Evropada yanada ko‘proq. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|