O‘quv qo‘llanma
Buxoroda Ipak va ziravorlar xalqaro festivali kunlari
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
buxoro tarixi
|
Buxoroda Ipak va ziravorlar xalqaro festivali kunlari
Madaniy markaz turli burchaklaridan boshlangan yo‘laklar balandligi 18 metrli “Ko‘hna va boqiy Buxoro” monumentiga kelib tutashadi. Monumentni taniqli haykaltarosh, O‘zbekiston san’at arbobi Ilhom Jabborov ishlagan. Obida zinapoyalari orqali ko‘tarilganda, monument tevaragidagi zarhal koshinlar diqqatni tortadi. Unda Buxoroning tuprog‘i oltinga teng, degan ma’no mujassam. Chunki Buxoro azaldan oltin makoni bo‘lgan. Asl va toza oltin konlari, yombilar shu erdan topilgan. Ayni chog‘da monumentda nafaqat Buxoroning oltin zamini oldida, balki Buxoroni sharif shaharga aylantirgan uning fidoyi, mehnatkash odamlari oldida bosh egish kerak, degan g‘oya ifoda etilgan. Bu zamin kishilari ezgu ishlari bilan tilga tushganlar. Buyuk olim Abu Ali ibn Sino, tarixchi olim Narshaxiy, islom dini ravnaqi va madaniyatiga beqiyos hissa qo‘shgan Imom Buxoriy, tariqat allomalari Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Bahouddin Naqshband, Xoja Orif Revgariy, Xoja Mahmud Anjir Fag‘naviy kabilar, shuningdek, millatimiz adabiyoti, madaniyati taraqqiyotida munosib iz qoldirgan 247 Ahmad Donish, Sadriddin Ayniy, Abdurauf Fitrat, Fayzulla Xo‘jaev, xalqimizning boshqa asl farzandlari shu zamindan etishib chiqqan. Ularning nomlari obidada zarhal harflarda naqshlangan. Bu bitiklar yuqorisida “Ilm o‘rganmoq har bir musulmon erkak va ayol uchun farzdir”, degan hadis o‘zbek, arab va ingliz tillarida yozilgan. Ajdodlarimiz va ularning bugungi vorislari bu da’vatni hayot mazmuniga aylantirishgan. Buxoroning dunyoda ilm-ma’rifat maskani sifatida shuhrat qozongani bejiz emas. Xuddi shu erda Buxoroning ko‘hnaligidan darak beruvchi me’moriy yodgorliklar - Mag‘oki Attor, Ismoil Somoniy, Chorbakr, Minorai Kalon, Ark qal’asi, Labihovuz, Chorminor, Bahouddin Naqshband maqbarasi va boshqa qator obidalar tasviri toshda muhrlangan. “Dil ba yor-u, dast ba kor”-ulug‘ pir Bahouddin Naqshbandning monumentga bitilgan bu hikmati donishmand ajdodlarimizning qoldirgan ulkan ma’naviy merosining o‘ziga xos namunasi sifatida ko‘zga tashlanish barobarida bugungi avlodni mazkur da’vatga amal qilishga chaqiradi. Monument markazida uch avlod - baxtiyor yosh oila-ota, ona va bola, nihol o‘tqazayotgan bobo va nabira hamda uy qurayotgan ota va o‘g‘ilning barelefli haykallari aks ettirilgan. Bunda chuqur falsafa bor: hayot adabiy, umr o‘tkinchi, insonning ezgu amallari mangu qoladi, bu dunyoda inson ezgu ishlar qilmog‘i, farzandlari kelajagini, el-yurtining ertasini o‘ylamog‘i kerak. Obida tepasiga o‘rnatilgan balandligi 5 metr, vazni 32 tonnadan iborat, aylanib turuvchi ulkan Er shari uzoq-uzoqlardan ko‘zga tashlanadi. Unda O‘zbekistonimiz xaritasi tasvirlangan. Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach, dunyo bilan yuzlashdi, jahon hamjamiyatida o‘z o‘rnini egalladi, degan teran ma’no ifodalangan. Ushbu obida milliy ma’naviyatimizning monumental ifodasidir. Istiqlolning dastlabki yillarida respublikamizda qator teatrlar rekonstruksiya qilinib, ijodiy jamoalar ixtiyoriga topshirilgan edi. Buxoro davlat musiqali drama teatrining madaniy markazdagi muhtasham binosi so‘nggi chorak asrda mamlakatimizda poydevordan qurilgan yagona teatrdir. San’atkorlar va tomoshabinlarning bir necha avlodi armonlari ro‘yobga chiqib, barpo etilgan bu teatr o‘zining ko‘rkamligi, zamonaviy sahna imkoniyatlari va yoritkichlari bilan jihozlangani, unda yaratilgan qulay shart-sharoitlari bilan Markaziy Osiyodagi eng go‘zal san’at maskanidir. 248 “Ko‘hna va boqiy Buxoro” monumenti, viloyat teatrining yangi binosi hamda zamonaviy loyiha asosida barpo qilingan amfiteatrni o‘z ichiga olgan gulzor va xiyobonlardan iborat madaniy markaz sharif shaharni yanada go‘zal qilib, uni chinakam Sharq gavhariga aylantirdi. “Ko‘hna va boqiy Buxoro” panoramasida aks ettirilgan tarixiy obidalar - Poykent (era.avv. Vasr) - Varaxsha (I-VI asrlar) - Mag‘oki Attor masjidi (IX asr) - Buxoro arki (V asr) - Ismoil Samoniy maqbarasi (X asr) - Minorai Kalon (1127 yil) - Sayfiddin Boharziy maqbarasi (XIV-XV asr) - Xoja Abduxolliq G‘ijduvoniy me’moriy majmuasi (XV asr) - Mir Arab madrasasi (XIV asr) - Bahouddin Naqshband majmuasi (XIV asr) - Chorbakr (XIV asr) - Labi Hovuz majmuasi (XVII asr) - Chorminor (XIX asr) “Ko‘hna va boqiy Buxoro” panoramasida aks ettirilgan tarixiy shaxslar - Abu Ali ibn Sino (980-1037 yillar) - Imom Buxoriy (810-870 yillar) - Muhammad Narshaxiy (899-959 yillar) - Mahmud Torobiy (1238 yilda mo‘g‘ullarga qarshi ozodlik harakati rahbari) - Xoja Abduxoliq G‘ijduvoniy (1103-1179 yillar) - Xoja Orif Revgariy (XIII asr) - Xoja Mahmud Anjir Fag‘naviy (XIII asr) - Xoja Ali Romitaniy (XIII asr) - Boboi Samosiy (XIV asr) - Amir Kulol (XIV asr) - Bahouddin Naqshband (1318-1389 yillar) - Ahmad Donish (1827-1897 yillar) - Sadriddin Ayniy (1878-1954 yillar) - Abdurauf Fitrat (1886-1938 yillar) 249 - Fayzulla Xo‘jaev (1886-1938 yillar) - Olim Xo‘jaev (1910-1977 yillar) - Mutal Burhonov (1916-2002 yillar) 1 O‘zbekiston istiqlolga erishganidan so‘ng o‘tgan 28 yil ichida mamlakatimiz, jumladan, viloyatimiz iqtisodiy-ijtimoiy hayotining barcha jabhalarida, jumladan, ajdodlarimizdan meros qolgan tarixiy yodgorliklarni ko‘z qorachig‘idek asrash, ularni qayta ta’mirlab, kelajak avlodlarga etkazish borasida asrlarga tatigulik ulkan ishlar amalga oshirildi. Jumladan, Birinchi Prezidentimiz I.Karimov qarori asosida Buxoroning 2500 yilligiga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish bo‘yicha belgilangan tadbirlar doirasida Kalon me’moriy majmui, Mir-Arab, Ulug‘bek madrasalari, Ark qal’asi, Somoniylar maqbarasi, Labi Hovuz majmui va boshqa ko‘plab yodgorliklar asl holiga keltirildi. Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Bahouddin Naqshband, Sayyid Mir Kulol va boshqa tasavvuf allomalarining qadamjolari yangidan qurildi, asrlar silsilasi va qarovsizlik oqibatida nuray deb qolgan Chorbakr me’moriy majmui qayta qad rostladi. Buxoroi sharifni o‘rab olgan qadimiy qal’a va undagi darvozalar asrlar davomida bu ko‘hna zamin shaharsozligi va me’morchiligining ajralmas qismi bo‘lib kelgan. Ammo 1920-yilning kuzida qizil qo‘shinlarning Buxoroga bosqini chog‘ida shahar qal’asi va darvozalarining to‘plardan o‘qqa tutilgani, bombardimon, sosialistik shaharsozlikda milliy qadriyatlar va an’analarga umuman e’tibor berilmagani, yurtimiz obidalarini ta’mirlashga davlat byudjetidan etarli miqdorda mablag‘ning ajratilmagani sababli 12 kilometr uzunlikdagi qal’aning bir necha o‘n metri, qadimiy darvozalardan atigi ikkitasining qolgani bu ko‘hna zaminning o‘ziga xos me’moriy qiyofasi yo‘qolib borishiga olib kelishi mumkin edi. O‘sha vaqtdagi Viloyat hokimi S.Husenov ana shuni hisobga olib, bir necha yil muqaddam bir guruh oliyhimmat homiylar, iste’dodli me’morlar va ta’mirlovchi ustalar ko‘magida qadimiy qal’aning bir qismini, shahar darvozalarini qayta qurishdek xayrli ish tashabbuskori bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat mukofoti laureati Olim Abdiev boshchiligidagi ta’mirlovchi ustalar guruhi XVI asrda Buxoro hukmdori Abdulazizxon tomonidan Buyuk Ipak yo‘li yoqasida 1 http://buxoro.uz/post/ko’hna-va-boqiy-buxoro-11291 250 qurdirilgan Samarqand darvozasining poydevori o‘rnida 2009-yilda me’mor Mahmud Ahmedov loyihasi asosida bu muhtasham obidani yangidan bunyod etdi. Buxoroning eski shahar qismiga borgan kishi Labi Hovuz me’moriy majmuidagi obidalarni ta’mirlandi, yo‘laklarga bezakli plitalar yotqizildi, ko‘chalarni obodonlashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. Viloyatdagi barcha ta’mirlovchi ustalar, qurilish tashkilotlari mutaxassislari, tumanlardan jalb etilgan hasharchilar ikki smenada ishladilar. Sovetlar davrida yodgorliklarni buzilishdan saqlashga davlat byudjetidan ajratilgan mablag‘ nihoyatda kam bo‘lgani sabab 1000dan ziyod tarixiy obidaga ega viloyatimizda yiliga atigi bitta yoki ikkita masjid-madrasa engil-elpi darajada ta’mirlangan, xolos. Ochil Bobomurodov, Aminjon Salomov, Ahror Asrorov singari o‘nlab qo‘li gul ustalar 1960-1970-yillarda yodgorliklarni ta’mirladilar. So‘nggi yillarda viloyatimizda obidalarni ta’mirlash ishlari ko‘lamining keskin kengaygani tufayli nafaqat buxorolik naqqosh va o‘ymakorlar, ganchkorlar o‘z sohalari bo‘yicha ish bilan ta’minlandilar, balki sharif shahardagi qadimiy qal’aning bir qismini qayta tiklash, ziyoratgohlarni obodonlashtirishdek xayrli yumushlarga Xorazm, Qoraqalpog‘iston, Qashqadaryo, Samarqanddan va Farg‘ona vodiysidan ustalar ham jalb qilindilar. Ismat Muhsinov me’morchilik borasida uzoq yillar olib borgan tadqiqotlari, arxiv materiallari va eski fotosuratlarga tayanib, rus olimlari tayyorlagan sxemalarga aniqlik kiritib, Buxoro darvozalari ko‘pgina adabiyotlarda qayd etilganidek 11 ta darvozani, hamkasbi Komil Ikromov bilan birgalikda XVIII-XIX asrlarda Buxoro shahri darvozalari joylashgan hududlar xaritasini yaratdi. Ismat Muhsinov har bir darvozaning tarixini yozib, ularni fotosurati bilan matbuotda e’lon qildi. Bu materiallar alohida kitob holida chop etildi. Shayx Jalol, Samarqand, Hazrati Imom va Sallohxona darvozalari qurilishini loyihalashtirishda bu obidalarning azaliy joyida, qadimiy ko‘rinishida qad ko‘tarishini ta’minlash barobarida ma’lum hudud chiroyiga uyg‘unlashib ketishi hamda ularning shunchaki dekorativ inshoot bo‘lmay buxoroliklarga xizmat qilishi maqsadlarini ko‘zlangan. Ushbu loyihalar muallifi, qator xalqaro va respublika tanlovlarining sovrindori, taniqli me’mor Mahmud Ahmedov hisoblanadi. Shayx Jalol darvozasining yangidan tiklangan shahar qal’a devoriga va Xo‘ja Ismat Buxoriy ziyoratgohiga, yoxud 251 Hazrati Imom darvozasining Abu Hafs Kabir me’moriy majmuiga uyg‘unlashib ketgani bu boradagi ijodiy izlanishlarning samarasidir. Samarqand darvozasi yonida hunarmandchilik markazining bunyod qilinishi, qurilishi poyoniga etgan Sallohxona darvozasiga tutash hududda yaqinda barpo etilgan ulug‘ avliyo Boboyi Porado‘z qadamjosi ham Buxoroi sharifning ko‘rkiga ko‘rk qo‘shadi 1 . Buxoro asrlar davomida jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shib kelgan, haqli ravishda shariflik maqomiga sazovor bo‘lgan muqaddas shaharlardan. Mustaqillik yillarida Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida Buxoroda beqiyos bunyodkorlik ishlari amalga oshirildi. "Buxoro madaniy markazi", uning tarkibidagi "Ko‘hna va boqiy Buxoro" monumenti buxoroliklar va viloyatga keluvchi sayyohlarning sevimli maskaniga aylangan. So‘nggi yillarda bu boradagi ishlar viloyatda yanada keng ko‘lamda amalga oshirilmoqda. 2016-yilda viloyat iqtisodiyotida barqaror o‘sish sur’atlari ta’minlanib, yalpi hududiy mahsulot hajmi 7,9 foizga oshdi. Viloyat yalpi hududiy mahsuloti tarkibida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi 67,9 foizni tashkil etdi. Qandim gazni qayta ishlash majmuasining qurilishi oxiriga etkazildi. Majmua tarkibiga yiliga 8,1 milliard kub metr tabiiy gazni qayta ishlash quvvatiga ega zavod, 114 qazish qudug‘i, 11 maxsus maydon va 4 yig‘uv punktini o‘z ichiga olgan tabiiy gazni to‘plash tizimi kiradi. 370 kilometr gaz quvuri, 160 kilometr avtomobil yo‘li qurish rejalashtirilgan bu loyiha O‘zbekiston gaz konlarini o‘zlashtirishni yangi bosqichga ko‘taradi. Markaziy Osiyodagi yirik ishlab chiqarish majmualaridan biri bo‘lgan ushbu zavodda 2 mingdan ziyod doimiy ish o‘rni yaratiladi. 2016-yili eng ulug‘, eng aziz bayramimiz arafasida Toshkent - Buxoro yo‘nalishida yuqori tezlikda harakatlanuvchi "Afrosiyob” elektr poezdining ilk qatnovi amalga oshirildi. Bundan viloyat ahlining ko‘ngli ko‘tarilib, ertangi kunga ishonchi yanada mustahkamlandi. 1 http://www.buxoro.uz/post/tarixiy-obidalar-49813 |
