O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"

 
20 
8) mutafoilun. Fosilai sug’ro (VV–) ning vatadi majmu’ (V–) bilan 
birikuvidan hosil bo’ladi. Mazkur rukn ham besh bo’g’inli bo’lib, birinchi, ikkinchi 
va to’rtinchi bo’g’inlar qisqa, uchinchi va beshinchi bo’g’inlar esa cho’ziq: VV–V–. 
Ruknlar, ularning tarkibi, nomi, chizmasi va ulardagi bo’g’inlar soni quyidagi 
jadvalda aks etgan: 
T/r 
Ruknlar 
nomi 
Tarkibi 
C
h
iz
ma
s
i 
Bo
’
g’
inl
a
r 
so
n
i 
1 
fauvlun 
vatadi majmu+sababi xafif 
V– –
3 
2 
foilun 
sababi xafif+vatadi majmu’ 
– V– 
3 
3 
mafoiylun 
vatadi majmu’+sababi xafif+sababi xafif 
V– – – 
4 
4 
foilotun 
sababi xafif+vatadi majmu’+ sababi xafif – V– –
4 
5 
mustaf’ilun sababi xafif+sababi xafif+ vatadi majmu’ – –V– 
4 
6 
maf’uvlotu sababi xafif+sababi xafif+vatadi mafruq 
– – – V 
4 
7 
mafoilatun 
vatadi majmu’+fosilai sug’ro 
V–V V– 
5 
8 
mutafoilun 
fosilai sug’ro+vatadi majmu’ 
V V–V– 
5 
Aruz vaznidagi mazkur sakkiz rukn asllar yoki asliy ruknlar deb ataladi, 
chunki vaznlar shu sakkiz rukndan hosil bo’ladi. Asl ruknlar vazn ichida kelganda 
solim ruknlar deyiladi. 
Garchi asl ruknlar sakkizta bo’lsa ham, Alisher Navoiyning yozishicha, forsiy 
va turkiy she’riyatda ulardan uchtasi: foilun, mafoilatun va mutafoilun ruknlari 
qo’llanmagan. Bahrlar va vaznlar turkiy, jumladan, o’zbek adabiyotida asosan 
quyidagi besh rukndan hosil bo’lgan: 1) mafoiylun; 1) foilotun; 3) mustaf’ilun; 4)