O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
4 
 
1-мавзу: Kirish. Aruz vaznining o’ziga xos xususiyatlari. Qisqa va cho’ziq 
bo’g’inlar 
Режа:
1. Aruz vaznining o’ziga xos xususiyatlari. 
2. Қисқа бўғинлар. 
3. Чўзиқ бўғинлар. 
Aruz Sharq xalqlari adabiyotida juda qadimiy tarixga ega vazn bo’lib, dastlab 
arab adabiyotida vujudga kelgan. IX asrdan boshlab aruz fors-tojik adabiyotida ham 
asosiy vaznga aylandi. Aruzning turkiy xalqlar adabiyotiga kirib kelishi XI asrga 
to’g’ri keladi. Turkiy adabiyotda aruz vaznida yozilgan birinchi asar Yusuf Xos 
Hojibning 1079 yilda yozilgan «Qutadg’u bilig» asaridir. Yusuf Xos Hojibdan 
boshlab to XX asrning boshlariga qadar yashab ijod etgan barcha shoirlar: Ahmad 
Yugnakiy, Pahlavon Mahmud, Xorazmiy, Sayfi Saroyi, Hofiz Xorazmiy, Atoiy, 
Sakkokiy, Haydar Xorazmiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Muhammad Solih, Bobur, 
Xoja, Turdi, Mashrab, Munis, Ogahiy, Nodira, Uvaysiy, Muqimiy, Furqat va boshqa 
so’z san’atkorlari o’z asarlarini aruz vaznida bitganlar. Aruz vaznida asarlar yozish 
an’anasi shu kunlarda ham davom etmoqda.
Aruz haqidagi ilmga asos solgan kishi ham 8-asrda yashab ijod etgan arab 
olimi Xalil ibn Ahmaddir. Bu haqda Alisher Navoiy aruz vazniga bag’ishlangan 
«Mezon ul-avzon» asarida shunday deb yozadi: «Xalil ibn Ahmad rahmatullohki, bu 
fanning voziidur, chun arab ermish» (Mazmuni: Aruz vaznining asoschisi Xalil ibn 
Ahmad rahmatullohdirki, arab ekan). Xalil ibn Ahmad arab adabiyotida mavjud 
bo’lgan vaznning o’ziga xos xususiyatlarini g’oyat aniq va mukammal bayon qilib, 
uni o’zi yashagan vodiyning nomi bilan ataydi. Bu haqda Alisher Navoiy shunday 
deb yozadi: «Va aning yaqinida bir vodiy ermishki, ani Aruz derlar ermish va ul