O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"

Eslatma: misra oxirida kelgan unli, qanday unli bo’lishidan qat’iy nazar, 
doimo cho’ziq talaffuz qilinadi. Binobarin, misra oxiridagi ochiq bo’g’in hamma 
vaqt cho’ziq bo’g’in bo’ladi. 
Endi baytdagi qisqa va cho’ziq bo’g’inlarning o’zaro munosabatlariga e’tibor 
beraylik. Avvalo, shu narsa ko’zga tashlanadiki, har ikki misradagi qisqa 
bo’g’inlarning miqdori ham, cho’ziq bo’g’inlarning miqdori ham bir-biriga teng: 4 
tadan qisqa, 11 tadan cho’ziq. Eng asosiysi shuki, qisqa va cho’ziq bo’g’inlarning 

---

 
8 
misralarda egallagan o’rni va tartibi ham bir-biriga mos: har ikkala misradagi 2, 6, 10 
va 14-bo’g’inlar qisqa, 1, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11, 12, 13 va 15-bo’g’inlar cho’ziq: 
– 
V 
– 
– 
– 
V 
– 
– – V – – 
– 
V 
– 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 10 11 12 13 
14 15 
– 
V 
– 
– – 
V – 
– – 
V 
– – – V 
– 
1 
2 
3 
4 5 
6 7 
8 
9 
10 
11 12 13 14 
15 
Qisqa va cho’ziq bo’g’inlarning bu kabi ham miqdor, ham misradagi o’rni 
va tartibi jihatidan bir-biriga mos bo’lishi aruz vaznining o’ziga xos xususiyatidir. 
Barmoq vaznida bunday xususiyat yo’q. Masalan:
Qo’z– g’ol– gan ka – bi bo’–ron, (7) 
–
– 
– V V V – 
1 
2 
3 
4 
5 6 
7 
Gu– vil–lab qol– di os– mon. (7) 
V 
– – – V – – 
1 
2 3 4 
5 6 
7 
Ko’rinib turibdiki, misralardagi qisqa va cho’ziq bo’g’inlarning soni ham, 
misralardagi o’rni va tartibi ham bir xil emas. 
Shu narsani ham esda tutish zarurki, aruz qisqa va cho’ziq bo’g’inlar mosligiga 
asoslangan vazn bo’lsa ham, amalda biror bo’g’inning qisqa yoki cho’ziq ekanligini 
bilib olish oson ish emas, chunki, yuqorida ta’kidlanganidek, qisqa bo’g’inlar ham, 
cho’ziq bo’g’inlar ham bir xil–ochiq bo’g’inlardan iborat bo’lishi mumkin. Bu holda 
ularning cho’ziq yoki qisqa ekanligi qaerdan bilish mumkin? Qisqa va cho’ziq 
bo’g’inlarni bir-biridan farqlashning eng sodda va ishonchli usuli – yopiq bo’g’in! 
Yuqorida aytilganlardan ma’lumki, qisqa bo’g’inlar faqat bir xil–ochiq, ya’ni unli 
bilan tugayligan bo’g’inlardangina iborat bo’ladi. Cho’ziq bo’g’inlar esa ikki xil: 1) 
unli bilan tugaydigan cho’ziq bo’g’inlar, ya’ni ochiq cho’ziq bo’g’in; 2) undosh bilan 
tugaydigan cho’ziq bo’g’inlar, ya’ni yopiq cho’ziq bo’g’in. Bundan shunday xulosa 
chiqarish mumkin: agar she’rdagi biror bo’g’in barcha misralarda ham ochiq