Oquvchanligi oshiriladi va h k

VI BOB. NEFÒ VA NEFÒ MAHSULOÒLARINI QUVUR
ORQALI ÒASHISH

---

49
6.2. Neft va uning mahsulotlarini ketma-ket haydash
Ketma-ket haydash deganda, bir quvur orqali bir nechta
turdagi neft mahsulotlarini iste’molchilarga tartibli jo‘natish tushu-
niladi. Amalda mahsulotlarni bir yo‘nalish bo‘yicha quvur orqali
haydash kerak bo‘lsa ketma-ket haydash usulidan foydalaniladi.
Bunda har bir mahsulot uchun alohida quvur qurish shart
bo‘lmaydi. Ketma-ket haydashda neft yoki neft mahsulotlarini
tashuvchi quvur har doim band bo‘ladi, uning ishlatilish koef-
fitsiyenti oshadi, haydash tannarxi kamayib, temiryo‘l trans-
porti orqali tashilayotgan mahsulotlarning miqdori kamayishiga
sabab bo‘ladi.
Ketma-ket haydashning asosiy kamchiliklaridan biri – ara-
lashma hosil bo‘lishidir. Ortiqcha aralashmaning hosil bo‘lishini
kamaytirish uchun iloji boricha bir quvur orqali fizik-kimyoviy
xossalari bir-biriga yaqin bo‘lgan neft yoki neft mahsulotlarini
haydash lozim bo‘ladi.
Masalan, bir quvur orqali tiniq mahsulotlarni: benzin, kero-
sin va dizel yoqilg‘isini haydash maqsadga muvofiqdir. Òiniq va
qora neft mahsulotlarini bir quvur orqali ketma-ket haydash
maqsadga muvofiq emas (benzin bilan mazutni). Chunki hosil
bo‘lgan aralashma tayyor mahsulot hisoblanmaydi. Uni zavodda
yana qayta ishlash kerak bo‘ladi. Hozirgi kunda benzin, kerosin va
dizel yoqilg‘ilarini iste’molchilarga yetkazib berishda ko‘proq ket-
ma-ket haydash usulidan foydalanilmoqda.
6.3. Aralashmaning hosil bo‘lish mexanizmi
Ketma-ket haydash jarayoni quvurga haydalgan birinchi mah-
sulot orqasidan ikkinchi mahsulotni haydash va u yordamida birin-
chi mahsulotni siqib harakatga keltirish orqali amalga oshiriladi.
Ketma-ket haydalayotgan birinchi va ikkinchi mahsulotning o‘zaro
ta’sir chegarasida diffuziya jarayoni yuzaga kelib, ya’ni birinchi
mahsulotning ikkinchi mahsulot tarkibiga o‘tishi va uning teska-
risi ro‘y berib, umumiy aralashma hosil bo‘ladi. Hosil bo‘ladigan
aralashmaning miqdori ketma-ket haydalayotgan mahsulotlar-
ning oqish rejimiga bog‘liq. Laminar rejimda mahsulotlarning oqish
tezligi quvur o‘qidan devoriga qarab kamayib boradi. Natijada

---

50
mahsulotlarning o‘zaro ta’sir chegarasi ortadi va ko‘p miqdor-
dagi aralashma hosil bo‘ladi (14- a rasm).
Òurbulent rejimda esa ketma-ket haydalayotgan mahsulotlar-
ning oqish tezligi quvurning qirqim yuzasi bo‘yicha bir xil bo‘ladi.
Bu, o‘z navbatida, mahsulotlarning o‘zaro ta’sir chegara yuzasi-
ning kichik bo‘lishini, aralashmaning kam hosil bo‘lishini
ta’minlaydi (14- b rasm).
Bulardan tashqari hosil bo‘ladigan aralashmaning miqdori
ketma-ket haydalayotgan mahsulotlar qovushqoqligining farqiga
ham bog‘liq. Qovushqoqliklar farqi qancha katta bo‘lsa, aralashma
miqdori shuncha ortib boradi.
Òurbulent diffuziya nazariyasiga asosan V.S.Yablonskiy va
V.A.Yufin ifodalari bo‘yicha hosil bo‘lgan aralashmaning hajmi
quyidagicha aniqlanadi:
1
2 2
0,5
2
(
) ,
Re
q
arl
V
V
Z
Z
d
=
−
bunda 
2
4
q
D
V
l
⋅
=
⋅
π
.
Bunda: V
q
– quvurning hajmi; d – quvurning ichki diametri;
l
– quvurning uzunligi; Re=wL/D
t
Peklening diffuziya parametri;
w – neft mahsulotining o‘rtacha tezligi; D
t
– turbulent diffuziya
koeffitsiyenti. U quyidagicha hisoblanadi:
0,755
‘
‘
28,7
(Re
)
t
o rt
o rt
D
v
λ
=
.
Bunda: l – gidravlik qarshilik koeffitsiyenti; v
o‘rt
– kinematik
qovushqoqlikning o‘rtacha qiymati.
‘
0, 25(
)
o rt
s
q
v
Zv
v
=
+
.
14- rasm. Oqish rejimiga ko‘ra aralashma hosil bo‘lish chizmasi:
a
– laminar rejimda; b– turbulent rejimda. I– birinchi mahsulot;
II– ikkinchi mahsulot; 1– mahsulotlarning o‘zaro ta’sir chegarasi.

---

51
Bunda: v
s
va v
q
suyuq va qattiq neft mahsulotining kinematik
qovushqoqligi; Z
1
 – Z
2
o‘zgaruvchilar grafikdan aniqlanadi.