Oraliq iste’mol ko’rsatkichini hisoblash

6-
mi sol. Ma ml aka tni ng iqti
16-мисол мамлакатнинг иктисодий faoliyatini ifodalovchi quyidagi shartli ma’lumotlar berilgan (joriy bahoda, mlrd so’m)

t/r	Ko’rsatkichlar nomi	Miqdori
1.	Yalpi foyda va yalpi aralash daromadlar	570
2.	Yollangan xizmatchilarning mehnat haqi	1724
3.	Ishlab chiqarish va import solig’i	392
4.	Ishlab chiqarish va import uchun subsidiya	74
5.	Tashqi dunyodan olingan birlamchi daromadlar	48
6.	Tashqi dunyoga bergan birlamchi daromadlar	32
7.	Tashqi dunyodan olingan joriy transfertlar	92
8.	Tashqi dunyoga berilgan joriy transfertlar	76
9.	Uy xo’jaligining pirovard iste’moli	1620
10.	Davlat boshqaruvi idoralarining pirovard iste’moli	490
11.	Uy xo’jaligiga xizmat ko’rsatuvchi notijorat tashkilotlarining pirovard iste’moli	206
12.	Asosiy fondlar iste’moli	272

Jadvaldagi ma’lumotlari asosida “Ixtiyoridagi daromaddan foydalanish ” yig’ma schyotini tuzing va yalpi jamg’arish ko’rsatkichini hisoblang.

Yechish:

1. 
   Ixtiyoridagi daromaddan foydalanishni yig’ma schyotini tuzish uchun kerakli ko’rsatkichlarni hisoblaymiz.
   

Yalpi ichki mahsulot (YAIM), bozor bahosida,

YAIM=T.1(570)+T.2(1724)+T.3(392)-T.4(74)]=2612 mlrd so’m.

Yalpi milliy daromad(YAMD) bozor bahosida,

YAMD=YAIM(2612)+ΔBD[T.5(48)-T.6(32)]=2628 mlrd so’m.
Yalpi milliy ixtiyoridagi daromad (YAMID),
YAMID=YAMD(2628)+ΔGT[T.7(92)-T.8(76)]=2644 mlrd so’m.

Mamlakatni pirovard iste’moli(PI),

PI=T.9(1620)+T.10(490)+T.11(206)=2316 mlrd so’m.
Mamlakatni yalpi jamg’armasi(YAG),
YAG=YAMID(2644)-PI(2316)=328 mlrdso’m.

2. 
   Ixtiyordagi daromaddan foydalanish yig’ma schyotini tuzamiz va uni balanslantiruvchi yalpi(sof) milliy jamg’arish ko’rsatkichini hisoblaymiz.
   

Ixtiyoriy daromaddan fodalanish yig’ma schyoti

Foydalanish		Resurslar
2.Pirovard iste’mol	2316	1.Yalpi milliy ixtiyordagi daromad	2644
3.Yalpi milliy jamg’arish (T.1-T.2)	328
4.Asosiy fondlar iste’moli	272
5.Sof milliy jamg’arish (T.3-T.4)	56
Jami 2+3	2644	Jami1	2644

17. 
    misol. Mamlakatning iqtisodiy faoliyatni ifodalovchi quyidagi shartli ma’lumotlari berilgan,(joriy bahoda mlrdso’m):
    

t/r	Ko’rsatkichlar	Miqdori
1.	Yalpi ichki mahsulot, bozor bahosida	2500
2.	Tashqi dunyodan olingan birlamchi daromadlar	90
3.	Tashqi dunyoga berilgan birlamchi daromadlar	80
4.	Tashqi dunyodan olingan joriy transfertlar	52
5.	Tashqi dunyoga berilgan joriy transfertlar	48
6.	Uy xo’jaligining haqiqiy pirovard iste’moli	1428
7.	Davlat boshqaruvi idoralarining haqiqiy pirovard iste’moli	416
8.	Uy xo’jaligiga xizmat ko’rsatuvchi notijorat tashkilotlarining haqiqiy pirovard iste’moli	250
9.	Tashqi dunyodan olingan ijtimoiy joriy transfertlar	26
10.	Tashqi dunyoga berilgan ijtimoiy joriy transfertlar	12
11.	Asosiy fondlar iste’moli	240

Yuqoridagi ma’lumotlar asosida mamlakatning “Tuzatilgan ixtiyoridagi

daromadidan foydalanish” yig’ma schyotini va balanslantiruvchi ko’rsatkich “Yalpi milliy tuzatilgan ixtiyoridagi jamg’arishni” hisoblang.
Yechish:
Natura holatidagi daromadlarni qayta taqsimlash yig’ma schyotini tuzish uchun kerakli ko’rsatkichlarni hisoblaymiz:
Yalpi milliy daromad (YAMD),
YAMD=YAIM[T.1(2500)]+ΔBD[T.2(90)-T.3(80)]=2510 mlrd so’m.

Yalpi milliy ixtiyordagi daromad(YAMID),

YAMID=YAMD(2510)+ ΔGT[T.4(52)-T.5(48)]=2514 mlrd so’m.

Yalpi milliy tuzatilgan ixtiyordagi daromad(YAMTID), YAMTID=YAMID(2514)+ΔNDT[T.9(26)-T.10(12)]=2528 mlrd so’m.

Mamlakatning haqiqiy pirovard iste’moli(HPI), HPI=T.6(1428)+T.7(416)+T.8(250)=2094 mlrd so’m.

Endi “Tuzatilgan ixtiyoridagi daromaddan foydalanish” schyotini tuzamiz.

Foydalanish		Resurslar
2. Haqiqiy pirovard iste’mol	2094	1.Yalpi milliy ixtiyoridagi daromad	2528
3.Yalpi milliy tuzatilgan ixtiyordagi jamg’arish (1-2)	434
4. Asosiy fondlar iste’moli	240
5.Sof milliy tuzatilgan ixtiyordagi jamg’arish (3-4)	194
Jami 2+3	2528	Jami1	2528

Kapital bilan qilinadigan operatsiyalar schyoti va uning ko’rsatkichlarini hisoblash
Kapital bilan qilinadigan operatsiyalar schyoti. Bu schyot kapital xarajatlar uchun moliyaviy resurslarning shakllanishi bilan va ularniNG asosiy fondlar, moddiy aylanma mablag’lari va nomoddiy ishlab chiqarilmagan aktivlarni soti va sotib olish bilan bog’liq bo’lgan operatsiyalarni ifodalaydi.
Schyotning umumiy ko’rinishi

Iqtisodiy sektorlarning kapital bilan qilinadiganoperatsiyalar schyoti		Iqtisodiyotning kapital bilan qilinadigan operatsiyalar schyoti
Foydalanish	Resurslar	Foydalanish	Resurslar
4. Asosiy kapitalni	1. Yalpi jamg’arish	4. Asosiy kapitalning	1.Yalpi milliy
jamg’armasi	2. Boshqa	jamg’armasi	jamg’arish
5. Aylanma moddiy	sektordan (rezident)	5. Aylanma moddiy	2. Tashqi
mablag’larni	va tashqi dunyodan	mablag’larni	dunyodan olingan
zaxirasining	olingan kapital	zaxirasining	kapital transfertlar
o’zgarishi	transfertlar (+)	o’zgarishi	(+)
6. Sof sotib olingan	3. Boshqa	6. Sof sotib olingan	3. Tashqi
qimmatbaho buyumlar	sektorlarga va	qimmatbaho buyumlar	dunyoga berilgan
7. Sof sotib olingan	tashqi dunyoga	7. Sof sotib olingan er	kapital transfertlar
yer va ishlab	berilgan kapital	va ishlab	(-)
chiqarilmagan	transfertlar (-)	chiqarilmagan
(moddiy va nomoddiy		(moddiy va nomoddiy
) aktivlar		) aktivlar
8. Sof kredit (+)		8. Sof kredit (+)
yoki sof qarz (-)		yoki sof qarz (-)
(8=1+2+3-4-5-6-7)		(8=1+2-3-4-5-6-7)
Jami: (4+5+6+7+8)	Jami: (1+2-3)	Jami: (4+5+6+7+8)	Jami: (1+2+3)

Operatsiyalarni moliyalashtirish manbai schyotning resurs qismidagi yalpi jamg’arish va sof kapital transfertdan iborat. Moliyalashtirishning yana boshqa manbai tashqi dunyodan olingan va tashqi dunyoga berilgan kapital transfertlarning ayirmasi hisoblanadi.

Kapital transfertlar tarkibiga quyidagilar kiradi:

• 
  Kapital uchun soliq (institutsion birliklar mol-mulklarini bir-birlariga berganliklari uchun to’lanadigan to’lovlar, meros uchun qoldiraladigan uy-joy uchun to’lanadigan to’lovlar);
  
• 
  Investitsiya subsidiyalar – davlat byudjetida rezident yoki norezident birliklariga qaytib olmaslik sharti bilan sotib olib berilgan asosiy vositalar, qurib berilgan uy – joylar. Asosiy maqsad yalpi asosiy fondlar jamg’armasini tashkil qilish;
  
• 
  Boshqa kapital transfertlar, tabiiy ofatlardan ko’rgan zararlarni qoplash uchun berilgan subsidiyalar, korxonalarning qarzlarini yopib yuborish kabilar.
  

Schyotning foydalanish qismida quyidagilar ifodalanadi:

• 
  asosiy fondlarni yalpi jamg’arma ko’rsatkichi yangi (hisobot davrida) qurilgan uy-joy va inshootlar, sotib olingan mashinalar, qurilmalar, transport vositalari, stanok qiymatidan va shularga o’xshash sotilgan asosiy ishlab chiqarish vositalari qiymatlarining ayirmasini yig’indasidan iborat.
  

moddiy aylanma mablag’lar(xomashyo, butlovchi materiallar, yoqilg’i, mayda asbob-uskunalar, tugallanmagan ishlab chiqarish va tayyor mahsulotlar) zaxirasining hisobot davri boshidan oxiriga qadar o’zgarishi yoziladi.

• 
  sof sotib olingan qimmatbaho buyumlar ko’rsatkichida barcha sotib olingan qimmatbaho (zebu-ziynat, san’at asarlari, oltin va kumush kabi metallar) buyumlar qiymatidan sotilgan qimmatbaho buyumlar qiymatlarining ayirmasi yoziladi.
  
• 
  sof sotib olingan er va ishlab chiqarilmagan nomoddiy aktivlar (patentlar, litsenziyalar, mualliflik xuquqlari) qiymati kiradi;
  
• 
  sof kredit yoki sof qarz schyotning balanslantiruvchi ko’rsatkichidir.
  

17. 
    misol. Mamlakatning iqtisodiy faoliyatini ifodalovchi quyidagi shartli ma’lumotlar berilgan (joriy bahoda, mlrd so’m):
    

№