Organik kimyoni endi boshlaganlar uchun maslahatlar

70 | Murakkab efirlar, nomlanishi
Murakkab efirlar deb, kislotalarni spirtlar bilan reaksiyaga kirishib suv ajratishi natijasida hosil bo`lgan moddalarga aytiladi.


Nomlanishi.
1) a) kislota nomi + radikal + efir so`zi. b) Radikal + kislota nomi.

2)Sistematik “alkanoat”
H-C(O)-O-C₂H₅ etil metanoat
C-C(O)-O-C(CH₃)-C izopropil etanoat
C-C(CH₃)₂-C(O)-O-C-C etil 2,2 – dimetil propanoat


71 | Murakkab efirlar izomeriyasi
!!! Dars orqali batafsil tushunib, konspekt qilish shart.
72 | Murakkab efirlar olinishi, fizik xossalari, kimyoviy xossalari va ishlatilishi
Olinishi: Karbon kislotalarning spirtlar bilan o`zaro ta`siri natijasida murakkab efirlar hosil bo`ladi. Bunda katalizator sifatida konsentrlangan sulfat yoki xlorid kislotadan foydalaniladi.



Kislota va spirtdan murakkab efir hosil bo`lish reaksiyasi “eterifikatsiya” reaksiyasi deyiladi.
Fizik xossalari: Murakkab efirlarning eng oddiy vakillari suvdan yengil, xushbo`y hidli, uchuvchan suyuqliklardir. Quyi kislotalarning metil va etil murakkab efirlarining suyuqlanish va qaynash temperaturalari, karbon kislotalarnikiga nisbatan past bo`ladi.
Kimyoviy xossalari: Murakkab efirlarning eng muhim xossasi ularning gidrolizi, ya`ni suv bilan o`zaro ta`sirlashishidir. Bu jarayon ham kislotali, ham ishqoriy sharoitda sodir bo`ladi. Farqi shundaki, kislotali gidroliz qaytar, ishqoriy gidroliz esa qaytmas jarayondir. Efirlarning gidroliz reaksiyasida tegishli kislota va spirt hosil bo`ladi.

CH₃-COOC₂H₅ + H₂O CH₃COOH +C₂H₅OH (kislotali m)

CH₃-COOC₂H₅ + NaOH→ CH₃COONa+ C₂H₅OH (ishqoriy m)
Ishlatilishi. Murakkab efirlar xushbo`y hidga ega bo`lgani uchun oziq-ovqat va atir-upachilik sanoatida ishlatiladi.Yana ular salqin ichimliklar, konfetlar va boshqa ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishda qo`shimcha sifatida ishlatiladi. Ularning ayrim vakillari loklar tayyorlashda erituvchi sifatida ishlatiladi.