Organik kimyoni endi boshlaganlar uchun maslahatlar

61 | Aldegid va ketonlarning kimyoviy xossalari
1. Birikish reaksiyalari.Aldegidlardan birlamchi spirt,ketonlardan 2lamchi spirt hosil bo`ladi.
R-CH=O+H<sub>2</sub>→R-CH<sub>2</sub>OH
R-CO-R`+H₂→R-C(OH)-R`
2. Aldegilar oson oksidlovchilar ta`sirida ham oson oksidlanadi(ketonlarga bu reaksiya xos emas):
Aldegidlarning kumush oksidining ammiakli eritmasi bilan oksidlanishi “kumush ko`zgu” reaksiyasi deyiladi:
R-CH=O+[Ag(NH₃)₂]OH→RCOONH₄+3NH₄OH+2Ag↓ yoki
R-CH=O+2[Ag(NH₃)₂]OH→R-COOH+2Ag+4NH₃+H₂O yoki

3. Cu(OH)₂ ta`sirida ham aldegidlar organik kislotalarni hosil qiladi(ketonlarga bu reaksiya xos emas):
:

2-3 reaksiyalar aldegidlarga xos sifat reaksiyasi hisoblanadi.


4. Aldegidni fenol bilan katalizatorlar (kislota yoki asos) ishtirokida qizdirilganda polikondensatsiya reaksiyasi sodir bo`ladi, reaksiya natijasida esa fenolformaldegid smolasi va suv hosil bo`ladi.
Polikondensatsiya reaksiyasi deb molekulyar og`irligi kichik bo`lgan molekulalardan katta molekulalar hosil bo`ladigan va bunda qo`shimcha moddalarning ajralishi (suv, spirt) bilan boradigan jarayonga aytiladi.

5. Ketonlar faqat kuchli oksidlovchilar ta`sirida oksidlanadi.


62 | Aldegid va ketonlarning fizik xossalari va ishlatilishi

1. Chumoli aldegid(formaldegid) oddiy sharoitda bo`g`uvchi o`tkir hidli gaz.

2. Aldegidlarning quyi vakillari suyuq modda bo`lib, suvda va organik erituvchilarda oson eriydi.
3. Yuqori vakillari qattiq moddalar hisoblanadi. Ularning M_r ortishi bilan qaynash harorati ham ortadi.
4. Aldegidlarning spirtlar va karbon kislotalardan qaynash temperaturasi past, chunki ularda H bog`lanish mavjud emas.
5. Ketonning quyi vakillari suvda yaxshi eriydi va o`ziga xos yoqimsiz hidga ega bo`ladi.
6. Atseton(dimetilketon) 56,5℃ da qaynaydigan, o`ziga xos hidli, rangsiz suyuqlik.
7. Atseton yog`ochni quruq haydashdan hosil bo`lgan sirka kislotaning kalsiyli tuzidan olinadi. Ilgari bu usul atseton olishda yagona hisoblanar edi. Hozirda sanoatda atseton olishning bir necha samarali usullari kashf qilingan. Masalan, atsetonni to`g`ridan-to`g`ri sirka kislotaning o`zidan ham olish mumkin. Buning uchun CH<sub>3</sub>COOH bug`lari (Al₂O₃) katalizator ustidan o`tkaziladi. Atseton sanoatda keng qo`llaniladi. Unda xloroform va yodoform olishda, kislotalar, atsetat ipagi ishlab chiqarishda erituvchi sifatida ko`p miqdorda foydalaniladi.