Original-Nafisa Yusupova-Musiqa savodi p65

O‘zbek bastakorlik san’ati.
Yunus Rajabiyning hayoti va ijodi
(1897–1976)
O‘zbek xalq musiqiy merosini milliy qadriyatlarimizning bir
bo‘lagi sifatida o‘rganish hozirgi davrda dolzarb masalardan biridir.
O‘zbek musiqiy merosimizga nazar tashlar ekanmiz, o‘tmishdan
xalq ichidan yetishib chiqqan va o‘zlarining ijro mahoratlari,
murabbiyliklari bilan xalq dilidan joy olgan san’atkorlarimiz ko‘z
o‘ngimizda gavdalanadilar. Ular ichida musiqa san’atimizning
birinchi akademigi Yunus Rajabiyning alohida o‘rinlari bor. U
kishi yashagan davr ijodining takrorlanmas qirralari mavjudki,
ularning merosini o‘rganish kelgusida yaratilajak cholg‘uchilik
mahoratini rivojlantirishda ijobiy bosqich bo‘lib xizmat qiladi.
Yunus Rajabiy sozandalik, xonandalik va bastakorlik san’atini
bunyodkorlaridan bo‘lib, ma’rifiy va ta’limiy faoliyat bobida
mashhurdir. Milliy mumtoz musiqa san’atining yirik namoyandasi,
cholg‘uchi ustozlarning yo‘lboshchisi, taniqli bastakor Yunus
Rajabiyning ijodiy pedagogik qarashlari va cholg‘uchilik faoliyatiga

---

73
katta ahamiyat berishimiz kerak.
Yunus Rajabiy 1897-yili Toshkentda tug‘ilgan. U dastavval eski
usul maktabida o‘qiydi. Eski maktabda o‘qigan paytlarda musiqaga
havas uyg‘ona boshlagan. O‘zlari nay chalganlar, yaxshigina dutor
ham chertgan. 1916-yilda mashhur sozanda va xonanda Shorahim
Shoumarov bilan tanishadi. Bu tanishuv uning cholg‘uchilik va
bastakorlik faoliyatida muhim bosqich bo‘lib qoladi. 1919-yil
Toshkentda ochilgan xalq konservatoriyasining milliy cholg‘u asboblari
bo‘limiga o‘qishga kiradi va shu tariqa butun hayotini musiqaga
bag‘ishlaydi.
1923-yildan Samarqandda musiqa pedagogika bilim yurtida
musiqa rahbari bo‘lib ishlaydi va Samarqand Davlat teatrining milliy
musiqa rahbari etib tayinlanadi. Yunus Rajabiy hayotidagi muhim
voqea uning Samarqandda mashhur hovizlar bilan yaqindan
tanishgani bo‘ldi. Yunus Rajabiy cholg‘uchilik repertuarini yangi
asarlar bilan boyitish uchun «Shashmaqom» ni o‘rganishga juda
kirishadi.
Akademik Yunus Rajabiyning besh jildli o‘zbek xalq musiqasi
(1955-1960), olti jildli «Shashmaqom» (1966-1975), «Musiqa
merosimizga bir nazar» (1978-1979), «Xorazm maqomlari»ning
birinchi va ikkinchi to‘ldirilgan nashrlari ananaviy ijrochilikka
bag‘ishlagandir. Ustoz uzoq yillar davomida O‘zbekiston teleradiosi
qoshidagi maqomchilar dastasiga rahbarlik qilganlar. Yunus Rajabiy
ijod qilgan «Ra’nolanmasin» qo‘shig‘i hozirgi kunda ham hofizlarning
repertuarlaridan o‘rin olgan.
Yunus Rajabiyga 1939- yili O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at
arbobi, 1955- yilda O‘zbekiston xalq artisti unvoni berildi. 1966-
yilda O‘zbekiston Fanlar akademiyasining akademigi, 1971- yilda
respublikamizda nufuzli bo‘lgan «Hamza nomidagi Davlat mukofoti»
ga sazovor bo‘ldi.
Yunus Rajabiy faoliyatini o‘rganish, uning musiqashunoslikdagi
cholg‘uchilik va pedagogik, ma’rifiy va madaniy merosini bo‘lajak
avlodimizga yetkazishimiz kerak. Bu meros yoshlarni tarbiyalashda,
komil inson bo‘lib yetishishida muhim ahamiyat kasb etadi.

---

74