"Orlan-10" uchuvchisiz uchish apparatining taktik-texnik ko‘rsatgichlari bo‘yicha

1.12. Qo‘nish tizimi 
Qo‘nish tizimi oldindan tayyorlanmagan va tayyorlangan er maydonlarida 
UUAni to‘gri qo‘ndirishni ta’minlash uchun mo‘ljallangan. 
Ushbu tizimdan foydalanish mobaynida UUAning vertikal tezligi
va er sirtiga zarba berish kuchi kamayadi. Bu o‘z navbatida fyuzelyaj, aerodinamik 
yuzani (qanot, dum qanoti), apparatda joylashgan xar xil aviatsion va radiotexnik 
tizimlarni mexanik talofatlardan asragan holda yumshoq qo‘nishni ta’minlab 
beradi. 
Qo‘nish tizimining asosiy texnik tasnifi 2-jadvalda keltirilgan. 
2-jadval. Qo‘nish tizimining asosiy texnik tasnifi 
Parametrlar nomlanishi 
Qiymati
Parashyut tizimi 
Parashyut turi 
xochsimon 
Kupol maydoni, m
2
12 
Taxlangan parashyutning gabarit o‘lchamlari, m: 
- uzunligi 
- kengligi 
- baladligi 
0,27±0,01 
0,16±0,01 
0,05±0,01 
Parashyutning og‘irligi, kg 
0,3 
standart atmosfera sharoitida hamda apparatning og‘irligi o‘rtacha 15 kg 
bo‘lganda vertikal pasayish (ko‘nish) tezligi, m/s 
5 
Tizim ishlashda er yuzasidan minimal xavfsiz balandligi, m 
80 
Parashyut bo‘lmasi ochilganidan kupol to‘liq havo bilan to‘lishigacha 
bo‘lgan vaqt, s 
5 
Parashyut stropa (ip)larining soni
16 
Parashyut stropa (ip)larining uzunligi, m 
6 
Osma tizimidagi falning uzunligi, m 
3,45 
Osma tizimidagi stropa (ip)larining soni 
3 
Osma tizimidagi stropa (ip)larining uzunligi, m: 
– oldingi (2 dona.) 
– orqa (1 dona.) 
0,435 
0,5 
Amortizasiya tizimi 
Taxlangan qo‘ndirish buferining gabarit o‘lchamlari, m: 
- uzunligi 
- kengligi 
- baladligi 
0,3 
0,16 
0,04 
Qo‘ndirish buferining og‘irligi, kg 
0,2 
Qo‘ndirish buferining hajmi, l 
105 
Ventilyator aylanishi (oborot) ayl/min 
4500 

---

18 
Parametrlar nomlanishi 
Qiymati
Havo purkash (havo bilan to‘ldirish) tezligi, l/min 
1200 
Tinch holatda to‘liq to‘ldirish vaqti, s 
4,8 
Apparatning og‘irligi 18,5 kg bo‘lgandagi pasayish tezligida ortib qolgan 
tezlanish 
4,5g 
Saqlash va boshqarish tizimi 
Parashyut bo‘lmasining hajmi, m
3
0,0047 
Bo‘lmaning gabarit o‘lchamlari, m: 
- uzunligi 
- kengligi 
- baladligi 
0,32 
0,163 
0,09 
Parashyut bo‘lmasining to‘liq ochilish vaqti, s 
0,3 
Qo‘nish tizimining tarkibi: 
− saqlash va boshqarish tizimi; 
− parashyut tizimi; 
− amortizatsiya tizimi. 
Saqlash va boshqarish tizimi quyidagi funksiyalarni bajaradi – 
transportirovka, uchirish va parvoz mobaynida parashyut va qo‘ndirish buferini 
taxlangan ko‘rinishda saqlash, shuningdek qo‘ndirish paytida parashyut va 
ko‘ndirish buferini ochish, qo‘ndirilgandan so‘ng parashyutni apparatdan ajratish. 
Saqlash va boshqarish tizimi tarkibida kiradi:
− parashyut bo‘lmasi,
− parashyut bo‘lmasining qopqog‘i (krыshka),
− parashyutni ochish mexanizmi,
− parashyutni ajratish mexanizmi. 
Parashyut bo‘lmasining qopqog‘i (krыshka) parashyutni tortib chiqarish 
funksiyasini bajaradi. 
Parashyut tizimi qo‘nish mobaynida apparatning pasayish tezligini 
kamaytirish uchun xizmat qiladi. Parashyut tizimi tarkibiga – parashyut va osma 
tizimlar kiradi. 
Amortizasiya tizimi – qo‘nish mobaynida UUAning er yuzasi bilan 
to‘qnashishidan hosil bo‘ladigan zarbaning kuchini pasaytiradi (dempferlaydi). 
Amortizasiya tizimi tarkibida qo‘ndirish buferi, ikkita havo haydoychi quvur
va ikkita bufer ventilyatori. 
Qo‘nish tizimining elementlarini taxlangan holatdagi UUAda joylashuvi
10-rasmda keltirilgan, ishlash jarayoni esa 11-rasmda namoish etilgan. 

---

19 
 
Qo‘nish tizimining ishlash algoritmi: 
− boshqaruv operatori komandasiga ko‘ra (avtomatik boshqaruv tizimi 
komandasiga ko‘ra – avariya holati sodir bo‘lganda yoki avtomatik 
qo‘nish mobaynida) dvigatel o‘chiriladi – karbyurator zaslonkasi 
servoprivod yordamida yopiladi, o‘t oldirish o‘chiriladi;
− kanotdagi zakrilkalarni 20° gacha yopib, UUAni parvoz davomida xavfsiz 
havo tezligigacha (70-80 km/s) olib kelish hamda qo‘nish tizimining 
kafolatlaydigan ishini ta’minlab beradi. Avariya rejimida qo‘nish 
mobaynida tezlik pasaytirilmaydi (tormozlanish amalga oshirilmaydi, 
zakrilkalar yopilmaydi). Apparat 100 km/s tezlikda uchishi mobaynida 
parashyut tizimi orqali tormozlanish amalga oshirilishi mumkin; 
− avtomatik boshqaruv tizimi komandasi bo‘yicha parashyut bo‘lmasining 
qapqog‘ini ushlab turuvchi qulf servoprivod yordamida ochiladi, bir 
vaqtning o‘zida ko‘ndirish buferining ventilyatori ishlashni boshlaydi, 
signal va yorug‘lik chiroqlari shtat rejimida ishlashni boshlaydi; 
− apparat tagidan o‘tuvchi havo oqimi parashyut bo‘lmasining qapqog‘ini 
ochilishiga va uni apparatning yo‘nalishiga qarshi tomonga uloqtirishga 
ko‘mak beradi, buning natijasida osma tizimning iplaridan tortib, 
parashyut kupolini yoyadi va stropalarni cho‘ntakchalardan chiqaradi; 
1 – parashyut tizimi va qo‘ndirish buferining taxlangan holatdagi, 2 – parashyut bo‘lmasining 
qopqog‘i, 3 – parashyut bo‘lmasi, 4 – parashyutni ochish mexanizmi, 5 – havo xaydovchi quvur, 
6 – bufer ventilatori
10-rasm. Taxlangan holatdagi qo‘nish tizimi
1 – parashyut bo‘lmasining qopqog‘i,
2 – parashyut bo‘lmasining qopqog‘ining ipi,
3 – parashyut kupoli,
4 – parashyut stropasi,
5 – rayzerlar va parashyut stropalarini birlashtiruvchi fal,
6 - slayder-halqa (parashyutning sekin ochilishini ta’minlab 
beruvchi),
7 – rayzerlar (bo‘sh uchlar),
8 – qo‘ndirish buferi 
11-rasm. Ishlash holatdagi qo‘nish tizimi 

---

20 
− slayder-halqa – stropalar va osma tizimning uzilishini oldini oladi, 
stropalar tortilishi natijasida kupolning sokin ochilishini ta’minlaydi; 
− parashyutni ochilishi, UUAni keyinchalik tormozlash hamda vertikal 
stabilizasiyasini ushlashni amalga oshiradi, apparatning hamla burchagini 
optimal ushlab turib erga qo‘nishni ta’minlaydi; 
− UUA erga qo‘ngandan (tekgandan) so‘ng, buferda hosil mavjud ortiqcha 
bosim klapanlar orqali chiqib ketadi, buning natijasida UUAga tushishi 
lozim bo‘lgan kuch miqdori kamayadi.