O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi u. I. Inoyatov, S. D. Yusupova, F. R. Salimbekova buxgalteriya hisobi

Schyotlar aloqasi
D	K
1	Ajratilgan grant va subsidiyalar yuzasidan mablag‘lar-	5000,
	ning olinishi schyotlarda quyidagicha aks ettiriladi	5100,
		5200,	8810
		1000,
		0100,
		0400
2	Grant va subsidiyalarni ajratilganligi haqida xabarnoma		8810
	olindi	4890	9390
3	Grant hisobiga ustav kapitali summasi oshdi	8810	8310
		8320
		8330
4	Grant hisobidan xarajatlar qilindi	8810	6710
			6520
			6510
			6010
			6990

Kelgusida sarflar va to‘lovlarning zaxiralari ishlab chiqarish va muomala xarajatlariga bir maromda ishchilarning ta’til vaqtini va asosiy vositalarning joriy va kapital ta’miri xarajatlarini qo‘shish maqsadida zaxiraga ajratilgan mablag‘lardir. Bu zaxira summalari passiv 8910 schyotida hisobga olinadi.

Zaxiralarning tashkil qilinishi va mablag‘larning foydalanishi vaqti-vaqti bilan (yilning oxirida albatta) me’yor, hisoblar va boshqalarga asosan tekshirib turiladi. Zarurat tug‘ilganda korrektura qilinadi.

Bularni biz quyidagi xo‘jalik muomalalarida ko‘rishimiz mumkin:

172

t/r	Muomalalar mazmuni	Schyotlar aloqasi
		D	K
1	Ishlab chiqarish xarajatlari hisobidan kelgusi sarflar		2010
	zaxirasini tashkil qilish uchun mablag‘ ajratildi		2310
			2510	8910
2	Kelgusi sarflar zaxirasi hisobidan xarajatlar hisobga			6710
	olindi			2310
			8910	2510
				6810–
				–6890
				6010
				2710
3	Foydalanilmay qolgan zaxira summalarining korxona
	daromadiga o‘tkazilishi		8910	9390

10.5. MOLIYAVIY NATIJALARNING HISOBGA OLINISHI

Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ulardan foydalanish tartibi «Mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga qo‘shiladigan ishlab chiqarish va mahsulot (ish, xizmatlarni) sotish bo‘yicha xarajatlar tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanishi to‘g‘risidagi Nizom» hamda 2, 3, 4-sonli BXMS lari bilan tartibga solinadi.

Oxirgi moliyaviy natija hisobot davrida buxgalteriya hisobida ham-ma xo‘jalik faoliyatidan hisobga olingan daromad va xarajatlar o‘rtasidagi farq asosida aniqlanadi. Hamma daromad summalarining hamma xarajat summalaridan yuqoriligi foyda summasini aksincha zarar summasini anglatadi.

«Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom»ga muvofiq korxona faoliyati moliyaviy natijasi quyidagicha foyda ko‘rsatkichlari bilan tavsiflanadi:

1. Mahsulot sotishdan olingan foyda (zarar) – mahsulot sotishdan olingan sof tushum bilan sotilgan mahsulot tannarxi o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.

Yalpi foyda schyotidan olingan sof tushum – sotilgan mahsulot tannarxi.

9010–9030-schyotlarining kredit tomonidan jamlangan sof tushum summasidan 9110–9130-schyotlarining debet tomonidan sotilgan mah-

173

sulotning tannarxini ayirib aniqlanadi. Ijobiy farq foydani, salbiy farq zararni ko‘rsatadi.

2. 
   Asosiy faoliyatdan olingan foyda (zarar) – mahsulot sotishdan olingan boshqa daromad yoki zararni qo‘shish yoxud ayirish yo‘li bilan aniqlanadi.
   

Asosiy faoliyatdan olingan foyda = mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda, boshqa daromadlar (zararlar) 9310–9390 schyotlarining kredit summalari – davr xarajatlari 9410, 9420, 9430, 9440-schyotlarining debetida jamlangan summalar ijobiy summa foydani, salbiy esa zararni ko‘rsatadi.

2. 
   Umumxo‘jalik faoliyatidan olingan foyda (zarar) – asosiy faoliyatdan olingan foydaga dividendlar bo‘yicha daromad qo‘shiladi, chet el valutasi muomalalari bilan bog‘liq daromad yoki zararlar qo‘shib yoxud ayriladi va foizlar bo‘yicha xarajatlar olib tashlanadi.
   

Umumxo‘jalik faoliyati foydasi = asosiy faoliyat foydasi + 9510-

9590-schyotlarining kredit jamlanmasiga moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar – 9610–9690-schyotlarining debet oboroti moliyaviy faoliyati bo‘yicha sarflar, ijobiy farq foydani, salbiy farq esa zararni ko‘rsatadi.

2. 
   Soliq to‘langunga qadar foyda (zarar) – umumxo‘jalik faoliyatidan olingan foyda + 9710 schyotning kreditida jamlangan favquloddagi foyda – 9720-schyotining debetida jamlangan favquloddagi zarar, ijobiy farq foydani, salbiy farq zararni bildiradi.
   

2. 
   Yilning sof foydasi (zarari) – soliqlar to‘langandan keyin korxona ixtiyorida qoladigan ko‘rsatkichdir. Soliqlar to‘langungacha foydadan (daromaddan) soliqlar va boshqa biror yerda hisobga olinmagan soliq hamda to‘lovlar chiqarib tashlanadi.
   

Yilning sof foydasi = soliq to‘langunga qadar foyda – 9810–9830-schyotlarning debetida jamlangan foydadan soliq, obodonlashtirish uchun va ijtimoiy infrastrukturani rivojlantirish uchun ajratmalar farqidan iborat.

Shunday qilib yilning sof foydasi (zarari) - mahsulotni sotishdan olingan daromad (9010–9030) – sotilgan mahsulotning tannarxi (9110– 9130) + boshqa daromadlar (9310–9390) – davr xarajatlari (9410–9430)

• 
  moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar (9510–9590) – moliyaviy faoliyat bo‘yicha sarflar (9610–9690) ± favquloddagi foydalar va zararlar (9710–9720) – foydadan soliqlar (9810–9830). Bu foyda yoki zarar 9900-schyotning debet aylanmasi bilan kredit aylanmasidan iboratdir va moliyaviy faoliyat bo‘yicha hisobotning oxirgi qatorida aks ettiriladi.
  

Yilning oxirida daromadlar va sarflarni hisobga oluvchi vaqtinchalik schyotlar (9010–9030; 9110–9130, 9310–9390, 9410–9440, 9510–9590,

174

9610–9690, 9710–9720, 9810–9830) yopiladi va natijalari 9900-schyotga o‘tkaziladi. Uning qoldig‘i hisobot davridagi taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar) 8710-schyotiga o‘tkaziladi.

Yakuniy moliyaviy natijalarning sintetik hisobi aloqasi quyidagicha aks ettiriladi:

		Schyotlar aloqasi
t/r	Muomalalar mazmuni
		D	K
1	Hisobot davri yakunida asosiy faoliyatdan olingan	9010–
	daromadlar yakuniy moliyaviy natijalarga o‘tkazildi	9030	9900
2	Hisobot davri yakunida asosiy faoliyatdan olingan bosh-	9310–
	qa daromadlar yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkazildi	9390	9900
3	Hisobot davri yakunida sotilgan mahsulot tannarxi		9110-
	yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkazildi	9900	-9140
4	Hisobot davri yakunida moliyaviy faoliyatdan olingan	9510–
	daromadlar yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkazildi	9590	9900
5	Hisobot davri yakunida moliyaviy faoliyat bo‘yicha		9610-
	sarflarning yakuni moliyaviy natijaga o‘tkazildi	9900	9690
6	Hisobot davri yakunida foydadan foydalanish yakuniy		9810-
	moliyaviy natijaga o‘tkazildi	9900	-9890
7	Hisobot yilining sof foydasi (zarari) summasi taqsim-	9900	8710
	lanmagan foyda (zarar) hisobiga o‘tkazildi	8710	9900