O‘rta maxsus kasb-hunar

§. Katta va maktabgacha tayyorlov guruhi bolalari uchun umumrivojlantiruvchi mashqlarni tanlash va ularni o‘tkazish

Katta guruhda bolalar umumrivojlantiruvchi mashqlarni faqat tarbiyachining ko‘rsatmasi bilangina bajarmay, uning tushuntirishi orqali ham bajaradilar. Bunga ularning oldiga qo‘yilgan harakat topshiriqlarini tushuna olishlari, asosiy harakatlar yo‘nalishi (yuqoriga, pastga, yon tomonlarga, o‘ngga, chapga) haqida aniq tasavvurga ega ekanliklari asosiy holatlar, butun gavda va uning ayrim qismlari harakatlarini bilishlari, o‘z harakatlarini nazorat qila olishlariga yordam beradi. Katta guruhda gimnastika bilan shug‘ullanish mashg‘ulotlarida har- xil narsalardan foydalaniladi. Tayoqcha, halqa, koptok, arqon, arg‘amchi kokillar (o‘rilgan birnecha chilvirlar), katta keglilar, kublar ko‘proq qo‘llaniladi. Bolalarning o‘zlari jihozlarni bilib- bilib olib keladilar, tarqatadilar va yig‘ishtirib oladilar.

Tayoqchalarni ushlash usullari xilma-xil bo‘lib boradi: tayoqcha uchidan, o‘rtasidan, bir qo‘l bilan tayoqchaning bir uchidan, ikkinchi qo‘l bilan o‘rtasidan va hokazo ushlanadi. Ushlashning ana shu barcha usullarida tayoqcha ustki yoki pastki tomondan va yuqori tomondan ushlanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning tayoqcha bilan bajaradigan mashqlarida ushlash asosan o‘zgarishsiz amalga oshiriladi.
Uzun tayoqchalar (2,5–3 m), katta halqalar (diametri 1,5 m) bilan mashq qilish maqsadga muvofiqdir. Bu mashqlarni bajasishda bir jihozda bir vaqtning o‘zida bir nechta yoki ko‘p bolalar harakat qiladilar. Har bir bola o‘z harakatlarini
shug‘ullanuvchi boshqa bolalarning harakatlari bilan moslashti- rishlari kerak bo‘ladi.
Inventarlar bilan mashq bajarish vaqtida tarbiyachi aytil- gan yo‘nalishda buyumlarni aniq ko‘chirish, buyumlarning shuningdek, qo‘l, oyoq va gavda dastlabki, oraliq va oxirgi holatining aniq bajarilishiga erishadi.
Oddiy koptoklardan tashqari, og‘irligi 1 kg keladigan to‘ldirma to‘plardan ham foydalaniladi. To‘ldirma to‘plar bilan bajariladigan mashqlar ikkinchi chorakdan boshlab o‘tkaziladi va har bir mashg‘ulotda 3-4 mashq bajariladi. Bu mashqlar har bir guruh muskullarini harakatga keltirishi kerak. Bu to‘pni bir joydan ikkinchi joyga olib qo‘yish, dumalatib borish, to‘pni olib borib qo‘yish, to‘ldirma to‘pni uzatish, har xil tomonga egilishlar, gavdani burish, ikki qo‘llab koptok ushlagan holda cho‘qqayib o‘tirish mashqlaridir. To‘ldirma to‘pni oshirib otish katta guruhda kamdan kam qo‘llaniladi.
Katta guruhda mashg‘ulot o‘tkazish uchun barcha muskullarni o‘stiruvchi mashqlardan 6-8 tasi tanlab olinadi va ular murakkabligiga qarab 6-8 martadan takrorlanadi. Har bir mashg‘ulotda 1-2 tadan ortiq yangi mashqdan foydalanmaslik kerak. Tarbiyachi mashg‘ulotlar orasida nafas olib, to‘g‘ri nafas chiqarishni bolalarga aytib o‘tadi.
7 yoshga qadam qo‘ygan bolalarning umumrivojlantiruvchi mashqlarni yuksak darajada ijro etishlarini ta’kidlab o‘tish zarur. Aniq maromli harakatlar bolalarni qiziqtiradi, ular bunday harakatlarni ishtiyoq bilan bajaradilar, gavdani zarur holatda to‘g‘ri tutishga o‘zlaricha, mustaqil ravishda harakat qiladilar, yo‘nalishni aniq oladilar, jamoa mashqlarni bajarishda harakat ko‘lamining yaxshi bo‘lishiga, harakatlarning bir biri- ga muvofiq bo‘lishiga intiladilar.
Bolalar ayniqsa musiqa jo‘rligida bajariladigan mashqlarni juda yaxshi ijro etadilar. Harakatlarning mayin va ifodali bo‘lishi ortadi. Bularning bari bolalarda o‘z harakatlarini be- malol boshqara olish imkoniyati o‘sib borayotganligini, olingan harakat topshirig‘iga to‘la muvofiq keladigan tarzda harakat qi- lishlarini ko‘rsatadi.
Shuni nazarda tutish kerakki, mashqlardagi fiziologik hamda emotsional vazifalar o‘zgarib turgan taqdirdagina puxta o‘zlashtirib olingan gimnastik mashqlar o‘zining yaxshi samara- sini beradi. Mana shuning uchun ham mashq tanlaganda uning xilma-xil bo‘lishiga, harakatlar ko‘lami va sur’atining o‘zgarib turishiga, mashqlarni baho olish uchun va musobaqada qatna- shish uchun turli usullarda bajarilishiga va boshqa shu kabi to- monlarga ahamiyat berish lozim.
Mazkur metodik usullarning hammasi umumiy rivojlanish mashqlariga barqaror qiziqish uyg‘otishda yaxshi yordam beradi. Bolalar tomonidan jismoniy mashqlarni muntazam ra- vishda takrorlab turish zarur ekanligini tushintirish ham bunga yordam beradi. Ular bu mashqlarni faqat o‘zlariga yoqqanligi uchun emas, balki ularning foydali bo‘lganligi, bajarish zaru- rligi uchun ijro etishlarini tushunib olishlari kerak. Harakat- larni muttasil ravishda doimo murakkablashtirib borishga, ularga akrobatik alomatlarni kiritishga, kuch talab qilinadi- gan mashqlarni ko‘paytirishga hech qanday zaruriyat yo‘q. Agar puxta o‘ylangan va tekshirilgan, shifokor va pedagoglar sinovidan o‘tgan, yetarli asos bo‘lmasa jismoniy tarbiyaning yangi vositalaridan foydalanishning iloji yo‘q. Tayyorlov gu- ruhida muskullarning, gavdaning turli qismidagi muskul va bo‘g‘imlarning: qo‘l va yelka-o‘mrov muskullarining, oyoq, gavda, bo‘yin muskullarini muayyan ravishda rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni o‘rganish va takomillashtirish davom ettiriladi.
Ayrim mashqlar bilan bir qatorda bolalarga bir-biri bilan hech qanday oraliqsiz qo‘shilib ketadigan bir qator mashqlarni bajarishni ham taklif etib ko‘rish kerak. Bolalar endilikda bir qancha umumiy rivojlanish mashqlarini bir-biriga muvofiqlashti rishni biladigan va buni qanday izchillikda bajarishni eslab qo- lishga qodir bo‘ladilar.
Mashg‘ulotlarda ikki bola baravar bajaradigan, ya’ni juft-juft bo‘lib bajariladigan mashqlarni qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan topshiriqlarni tez-tez berib turish kerak. Bunday mashqlarni bajarishda har ikkala bola faol qatnashadi. Ular faoliyatining
xususiyati bir bo‘ladi (har ikkala bola o‘rtada yotgan tayoq yoki arqonchani o‘tirgan joyida o‘z tomoniga oyoqlari bilan tortib olishga harakat qiladi). Boshqa hollarda esa bolalar mashqlar- ni bajarishda bir-birlariga yordam beradilar (bir bola mashq ba- jarayotgan o‘rtog‘ining oyog‘idan ushlab turadi, ikkinchisi esa gimnastika skameykasida ko‘ndalang yotgan holda engashadi). Birgalikda bajariladigan mashqlar bolalarni o‘z kunini to‘g‘ri taqsimlashga, bunda uchraydigan muayyan qarshiliklarni hisobga olishga o‘rgatadi.
To‘ldirma to‘plar bilan o‘tkaziladigan mashqlar tobora ko‘p roq foydalaniladi. Ularni bir-biriga otib ilib olish, to‘p ustida muvozanat saqlab yotish, koptokni belga qo‘yib va oyoqlar orasiga qisib, bir joydan ikkinchi joyga olib borish singari mashqlar kiritiladi va hokazo.
Tayyorlov guruhidagi mashg‘ulotlar uchun umumrivoj- lantiruvchi xususiyatga ega mashqlardan ko‘pi bilan 6-10 xil mashq tanlanadi. Bu mashqlar taxminan 6-8 martadan, asosan, yaxshi kayfiyat bilan jadal sur’atda bajariladi. Bolalar nafas olish maromini harakatlarning bajarilish xususiyati bilan muvofiqlashtirish, ularni bir-biriga moslashtirishni bilishlari kerak.
Katta va tayyorlov guruh bolalari uchun mashqlarni tanlash- da ularni o‘ziga xos psixalogik va fiziologik xususiyatlarni hisobga olgan holda mashql arni barcha muskullarni o‘stiruvchi mashqlardan 5-6 tadan tanlanadi va ular murakkabligiga qarab 8 martadan takrorlanadi.