Oshkent davlat transport universiteti

90+00		3,05
														120219,76	117984,8

3.4 Yer ishlarining piketlararo hajmlar grafigi
Yer ishlarining hajmlari aniqlangandan keyin, unga asoslangan holda bo’ylama profil tagida yer ishlarining piketlararo hajmlar grafigi chiziladi (1-ilova). Grafikning yuqori qimida o’yma, pastki qismida esa ko’tarma hajmlari tasvirlanadi. Grafik vertikal o’q bo’yicha 1 mm da 100 m³ va gorizontal o’q bo’yicha 1:10000 masshtab bilan chiziladi.


3.5 Yer massalarini taqsimlash.
Kar’yerda, zahirada va o’ymalarda ishlov beriladigan grunt hajmlari yig’indisiga ishchi hajm (ishchi kubatura) deyiladi.
V_ish.kub = V_o’ + V_z + V_k, (m³) (3.15)
bu yerda, V_o’ – o’ymalarda ishlov beriladigan grunt hajmi;
V_z – zohiralarda ishlov beriladigan grunt hajmi;
V_k – kar’yerlarda ishlov beriladigan grunt hajmi.
Profil bo’yicha hisoblangan, o’ymalarda ishlov beriladigan va ko’tarmalarga ishlov beriladigan umumiy grunt hajmi yig’indisi profil hajmi deyiladi.
V_pr = V_o’ + V_k, (m³) (3.16)
bu yerda, V_k – ko’tarmalarga tashlanadigan grunt hajmi;
V_o’ – o’ymalarda ishlov beriladigan grunt hajmi.
Yer massalarini taqsimlaganda ishchi kubaturalar hajmlarini qisqartirish maksadida o’ymadagi grunt hajmlariga ishlov berishda, uni maksimal ko’tarmalarda foydalanish tavsiya etiladi.
O’ymalardagi grunt hajmlari, ko’tarmadagi grunt hajmlariga etmasa yoki uning iqtisodiy ko’rsatkichi bo’yicha to’g’ri kelmasa, ko’tarma uchun gruntlar kar’yerdan yoki zahiradan olinadi.
Agar o’ymadagi grunt hajmlari ortiq bo’lsa yoki ko’tarma uchun yaroqsiz bo’lsa, unda uni kaval’yerga yoki xandakga tashiladi. Yer massalarini taqsimlash uchun yer ishlarining piketlararo hajmlar grafigi tagida hajmlar egriligi grafigi chiziladi (1-ilova). Hajmlar egriligi grafigi quyidagi xossalarga ega:
a) egrilik har bir nuqtasining ordinatasi mazkur nuqtadan chap tomonda joylashgan ko’tarma va o’yma hajmlarining algebraik yig’indisiga teng, bunda o’ymalar ordinatasi yig’indiga “+” ishora bilan qo’shiladi, ko’tarma ordinatasi esa “-” ishora bilan qo’shiladi.
b) egrilikning ko’tariluvchi bo’lagi (chapdan o’ngga qarab) o’ymaga, tushuvchi bo’lagi ko’tarmaga taa’luqli.
v) egrilik cho’qqisi bo’ylama profildagi nol nuqtalarga, ya’ni o’ymadan ko’tarmaga va ko’tarmadan o’ymaga o’tish nuqtalariga mos tushadi.
g) hajmlar egriligini ko’tariluvchi va tushuvchi bo’laklarini kesib o’tuvchi har qanday gorizontal chiziq egrilikning ikkita qismidan hosil bo’lgan, bo’ylama profilda hajmlari teng bo’lgan o’yma va ko’tarma uchastkalariga mos tushuvchi egri segmentga ajratadi. Bu holatda ko’tarma va o’yma hajmlari egri segment balandligi bilan o’lchanadi. Kesib o’tuvchi gorizontal chiziq esa teng hajmlar chizig’i deyiladi.
Yer massalarini taqsimlash grafik usulda bajariladi (1-ilova). Unda er ishlari bajariladigan uchastkalar chegarasi ko’rsatiladi. Gruntni bo’ylama va ko’ndalang tashish o’rtacha masofalari aniqlanadi va uchastkalardagi ishchi hajmlar aniqlanadi.
Gruntni bo’ylama tashish bo’yicha o’rtacha masofa quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
L_o’rt = l₀ + l_m, (m) (3.17)
bu yerda, l₀ – o’yma va ko’tarma massivlari og’irlik markazlari orasidagi masofa, hajmlar egriligidan grafik usulda aniqlanadi;
l_m – manevrlarga berilgan masofa, l_m = 50÷100 m.
Grunt o’ymadan kaval’yerga va zahiradan ko’tarmaga ko’ndalang tashilganda grunt tashish masofalari 3.6-rasmga asoslanib quyidagi ifodalardan aniqlanadi:
o’ymadan kaval’yerga: , (m) (3.18)
zahiradan ko’tarmaga: , (m) (3.19)
bu yerda; H_o’rt – o’ymadagi yoki ko’tarmadagi ishchi belgilarning o’rta qiymati, m;
l₁ - o’yma brovkasidan kaval’yergacha yoki ko’tarma asosidan zahira brovkasigacha bo’lgan masofa, m;
h_k - kaval’yer balandligi, m;
h_z – zahira chuqurligi, m;
b₁ – kaval’yer yuqori qismining eni, m;
d – zahira tubining eni, m.

a)

3.6-rasm. Gruntni tashish masofasini aniqlash sxemasi: a – o’ymadan kavalerga; b – zaxiradan ko’tarmaga; 1 – o’yma; 2 – berma; 3 – kavaler; 4 – ko’tarma; 5 – zaxira.

Uchastkalar chegaralari, uchastkalardagi ishchi hajm, gruntni tashish masofalari, uchastkadagi ishchi belgilarning o’rta qiymati va uchastkada yer ishlarini bajarish uchun etakchi mashinalar 3.6-jadvalda keltirilgan.

3.6-jadval. Yer ishlarini bajarishda uchastkalar va ular bo’yicha asosiy ma’lumotlar

N	Uchastka chegarasi	Vish m^3	Lo’r m	Ho’r m	Ishlab chiqarish varianti
					l	ll
1	2	3	4	5	6	7
1	ПК60+00 ПК61+47	10904 m^3	22 m	2.88	q=0,5 m^3 Draglayn ekskovator O’ymadan kavalerga
2	ПК61+47 ПК72+00	46204.67 m^3	720 M	4.36	q=1.6 m^3 Ekskovator (ЭО-4112) O’ymadan kutarmaga	O’ziyurar skreper q=10m^3
3	ПК72+85 ПК73+00	4312.16 m^3	30 M	10.92	q=1.6 m^3 Ekskovator (ЭО-4112) O’ymadan kutarmaga
4	ПК73+00 ПК79+43	35103.83 m^3	450 m	5.17	q=10m^3 O’ziyurar skreper O’ymadan kavalerga
5	ПК79+43 ПК83+59	12136.01	290 m	3.90	q=10 m^3 O’ziyurar skreper O’ymadan kutarmaga
6	ПК83+59 ПК85+37	9516.52	23m	3.53	q=10 m O’ziyurar skreper O’ymadan kavalerga
7	ПК85+37 ПК90+00	6378.73	330m	2.19	q=10 m^3 O’ziyurar skreper O’ymadan kutarmaga

Uchastkalarda yetakchi mashinalar aniqlangandan so’ng har bir uchastkada ishlarni bajarish davomiyligi aniqlanadi.

Yetakchi mashinaning bir smanadagi ish unumdorligi quyidagi formuladan foydalanib aniqlanadi:
, (m³/smena) (3.20)
bu yerda, E – ishlarning o’lchov birligi, m³;