O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Sar dar payi har kas, ki niham, to baqiyomat,
Bigurizadu yak chashm zadan nazarad az pas*
(Men kimning oyog‘iga bosh qo‘ysam, qiyomatgacha mendan qoc- hadiyu bir ko‘z ochib yumguncha ham qayrilib boqmaydi).
Base, otim kayburdur*, andoqki shoir aytur.
Nazm:
Dog‘yeki, hast bar dili dushman kunad du nim,
On tiri tez parri tukash nom kayburast
(Kaybur ataluvchi и o‘tkir o‘q dushman dilidagi qora dog'ni ikkiga bo‘lib tashlaydi).
(Yazdonbaxsh- Xudo gunohni kechiruvchi; *ud - olovga solgan- da xush is beradigan yog ’och; *to ‘s — qayin daraxtl; *kaybur — kamon о ‘qining eni enlik turi)
Munozarada 0‘q haybatli qiyofa bilan o'zini majoziy ma’noda “qa- notini qoqib uchib borayotgan qush” sifatida tasvirlar ekan, hammani vahimaga soladigan kuch ekanini uqtiradi. Shu bilan bir qatorda, 0‘q uc­hib borib oshiqlarning qalbiga kirganda, ulaming joni chiqmaydi, ularga aslo zarar yetmaydi. Zotan, 0‘q - oshiqlar muntazir bo‘lib kutadigan qush.
Qush timsoli - o‘zbek adabiyoti tarixida ilohiy ma’noda ko‘p uch- raydi. Munozaradagi “ko‘ngil qushi”, “jon qushi”, “yurak qushi” kabi timsollar aynan ilohiy ma’noda. Yaqiniyning e’tiqodi va maslagi mana shu timsolda ham ochiqroq namoyon bo‘ladi. U tasavvuf axloqi va mas- lagiga e’tiqod qilgan shoir sifatida 0‘q bilan qushni doim yonma-yon qo‘yadi. Ko‘ngil qushi - samoviy Ishq ramzi. Yaqiniy O‘qni “qush” tim- soliga mengzaganda, oshiqlar bu “qush”ni havodan - samodan topadilar. Shoir o‘z nuqtai nazarini “mualllf’, ya’ni o‘zining baytlari orqali ifoda- laydi.
Base, har qayda sevirtek qanotimni yoysam, mening sahmimdin* qochaming arvohi uchar va agar tug‘doriga* tuzlarda yo‘luqsam, me­ning vahmimdin yozilarni bulg‘ar va agar tog‘lar orasida jayron ko‘zluk mo‘g‘ulchinu xitoylarning novakidek irg‘olining qo‘lig‘a tikilsam qonig‘a kirarman. Andoqki, muallif aytur. Bayt:
Novaking kirsa kiyikning qonig‘a,