O‘zbek tilining adabiy tili me’yorlari

Xususiy me’yorlar quyidagicha ko‘rsatilgan: Dialektik me’yor. So‘zlashuv nutqi me’yori. Argolar, jargonlar me’yori. Adabiy til me’yori (adabiy me’yor).

O’zbek tilining o’z so’zlari yangi vazifada, yangi ma’no kasb etib qo’llanyapti: tansoqchi, shirkat, dallol, kasanachi, sardor, tadbirkor, mulkdor, avtoulov, muzlatgich, sovutgich, bozorgir, shohko’cha, Soliq qo’mitasi, bojxona, xususiy mulk, vazirlik, hokimlik, taqvim, hudud, axborotlashtirish, raqamli fotoapparat, isitgich.

• O’zbek tilining o’z so’zlari yangi vazifada, yangi ma’no kasb etib qo’llanyapti: tansoqchi, shirkat, dallol, kasanachi, sardor, tadbirkor, mulkdor, avtoulov, muzlatgich, sovutgich, bozorgir, shohko’cha, Soliq qo’mitasi, bojxona, xususiy mulk, vazirlik, hokimlik, taqvim, hudud, axborotlashtirish, raqamli fotoapparat, isitgich.

Adabiy til me’yorlari

• So‘z yasalish me’yorlari: So‘z yasovchi qo‘shimchalarning fonetik tuzilishi jihatidan bir qolipda ishlatilishi so‘z yasalish me’yori hisoblanadi. Ba’zan nuqtda sifat yasovchi -li va ot yasovchi -lik qo‘shimchalari farqlanmay ishlatiladi. Paxtali chopon o‘rnida paxtalik chopon.
• Imloviy me’yorlar (orfografik).Hozirgi o‘zbek adabiy tilining me’yorlari 1956-yil “O‘zbek orfografiyasining asosiy qoidalari” ga tayanadi. 72 paragrafdan iborat. 1995-yil yangi lotin alifbosiga o‘tish haqida qaror qabul qilindi.
• Lotin alifbosiga asoslangan yozuvda ham yangi orfografik qoidalar yaratildi. Bo‘g‘in ko‘chirish qoidalariga o‘zgartirishlar kiritildi. Demak, imloviy me’yor so‘zlarning to‘g‘ri, xatosiz yozilishiga asoslanadi.
• Grafik (yozuv) me’yorlari: Hozirgi yozuvimiz lotin alifbosiga asoslangan bo‘lib, 26 ta harf va 3 ta harf birikmasidan iborat.

Talaffuz me’yorlari (orfoepik). Til birliklarining og‘zaki nutq jarayonida adabiy til me’yorlariga muvofiq kelishi. Ruscha so‘zlarni yozma shakliga taqlid qilib aytish-(Moskva to‘g‘ri aytilishi Maskva) so‘zlarni o‘zbekcha aksent bilan talaffuz etish (Angiliya) shevaga xos talaffuz (yo‘l-jo‘l) talaffuz me’yorlarini egallashda orfoepik lug‘atlarning ahamiyati katta.

• Talaffuz me’yorlari (orfoepik). Til birliklarining og‘zaki nutq jarayonida adabiy til me’yorlariga muvofiq kelishi. Ruscha so‘zlarni yozma shakliga taqlid qilib aytish-(Moskva to‘g‘ri aytilishi Maskva) so‘zlarni o‘zbekcha aksent bilan talaffuz etish (Angiliya) shevaga xos talaffuz (yo‘l-jo‘l) talaffuz me’yorlarini egallashda orfoepik lug‘atlarning ahamiyati katta.
• Aksentologik (urg‘uning to‘g‘riligi) me’yorlar. Bunda so‘z va gaplarda urg‘uni to‘g‘ri qo‘llash me’yori tushuniladi. Urg‘uni to‘g‘ri ishlatmaslik so‘z ma’nosiga ta’sir qiladi: olma-meva, olma-buyruq fe’li.