Matematik-statistik usullardan foydalanish bu borada maxsus tajribalar o‘tkazishlami keskin kamaytiradi.
Stoxastik modellashtirish va o‘rganilgan ko‘rsatkichlaming o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik korrelatsiya usulidagi tahlildan boshla- nadi.
A) Stoxastik bog‘lanish tushunchasi va korrelyatsion tahlil vazifasi
0‘tgan savolda determinatsiyalangan omillar tahlili masalasini echish usuli ko‘rildi. Biroq amaliyotdan ma'Iumki, iqtisodiy ko‘rinish va jarayonilarining hammasi ham bu usul bo‘yicha o‘rga- nilmaydi. Shu bilan birga, ko‘p hollarda ulami funksional bog‘lanishga keltirib bo‘lmaydi.
Iqtisodiy tadqiqotlarda taxminiyligi va noma'lumligi bilan ajralib turuvchi stoxastik bog‘liqliklar tez-tez ucbrab turadi. Ular faqat katta miqdordagi obyektlar (kuzatuvlar)dagina namoyon bo‘ladi. Bu yerda har bir omil ko‘rsatkichiga (argumentning) bir nechta rezultativ ko‘rsatkichlar (funksiyaning) qiymati mos kelishi mumkin. Masalan, ishchilaming mehnat jamg‘armasining oshirilishi turli korxonalarda mehnat unumdorligini, hatto, tenglashtirilgan boshqa vaziyatlarda ham turlicha o‘sishiga olib keladi. Buni mehnat unumdorligiga bog‘liq barcha omillar o‘zaro bog‘liq holda ta'sir qilishi bilan tushuntirish mumkin. Optimallik datajasi bo‘yicha turli omillaming birikmasi ulaming har birining rezultativ ko‘rsatkichlar kattaligiga ta'sir darajasiga bog‘liq.
Agar ko‘p miqdordagi kuzatuvlar (obyektlar) tadqiqot uchun olinib va ulaming miqdorlari taqqoslansa, o‘rganilayotgan omillar va rezultativ ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘lanish namoyon qilinadi. Keyin esa, ko‘p miqdorlar qonuniga mos holda, rezultativ ko‘rsatkichlarga boshqa omillaming ta'siri tekislanadi, neytrallanadi. Bu esa tadqiq qilinayotgan hodisalaming o‘zaro bog‘lanish imkoniyatini beradi.
Shunday qilib, korrelyatsion (stoxastik) bog‘lanish - bu juda ko‘p kuzatuvlardagina namoyon bo‘ladigan ko‘rsatkichlar orasidagi to‘liq bo‘lmagan, taxminiy bog‘lanishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
