O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

ajratilgan.
Kasallanish aholi ko‘p, zich joylashgan qishloq joylariga to‘g‘ri
kelishi va yerga ishlov berish jarayoni bilan uzviy bog‘liq. Bemor-
lardan sog‘lom odamlarga virus yuqish hollari qayd qilinmagan.
Hozirgi davrda oldini olish maxsus choralariga qaratilgan izla-
nishlar katta muvaffaqiyat bilan olib borilmoqda.
4.6. Ku-isitma
Ku-isitma xavfli yuqumli kasallik bo‘lib, noaniq klinik belgilar
bilan o‘tadi.
Ku-isitmaning qisqacha tarixi. Kasallik birinchi marta 1935-
yili Avstraliyada Derris tomonidan «Ku-isitma» nomi bilan tav-
siflab berilgan. Qo‘zg‘atuvchisi birinchi marta 1937-yili Bernet
va Friment tomonidan bemorlar qoni va peshobidan ajratib olin-
gan. Bu kasallik jahonning turli mamlakatlarida keng tarqalgan.
Sobiq Ittifoqda 1948-yildan beri ma’lum. Ku-istma bilan kasalla-
nishning  ayrim  hollari  butun  hudud  bo‘ylab,  asosan,  O‘rta
Osiyoda  ro‘yxatga  olingan.  1949-yilda  P.I.  Shukov  Chirchiq
shahrida  noma’lum  isitma  kasalliklari  mavjudligi  to‘g‘risida
ma’lumot bergan edi. 1948—1949-yillarda Òermiz tumanida qan-
daydir noma’lum isitma kasalligi kuzatilib, «O‘rta Osiyo isitmasi»
yoki  «Òermiz  isitmasi»  deb  nomlangan,  shuningdek,  Buxoro,
Òoshkent,  Samarqand  viloyatida  ham  bu  kasallik  mavjudligi
aniqlangan.  Amaliy  shifokorlar  respublikada  qandaydir  yangi
kasallik  mavjudligi  to‘g‘risida  fikr  yuritganlar  va  bu  fikrlar
1953-yilda N.I. Xodukin, V.A. Lisunkin va Ò.H. Najmiddinov
tomonidan tasdiqlandi. Olimlar bir necha epidemiyalarni kuzatib,
ularning qo‘zg‘atuvchisi Bernet rikketsiyasi ekanligi aniqlandi.

249
Epidemik jarayonning rivojlanish mexanizmi. Kasallik qo‘zg‘a-
tuvchisi Bernet koksiyellasi hisoblanadi. 1939-yilda Y. H. Derris
taklifiga  asosan,  koksiyella  birinchi  marta  bemorlardan  ajratib
olingan va olimning nomi bilan Bernet rikketsiyasi deb atalgan.
Koksiyellalar  mayda  bakteriyalarga  kiradi.  Kokksimon  yoki
tayoqchasimon bo‘lib, kattaligi 0,25 — 0,5 dan to 0,26—16 mkm.ga
teng, xivchin va kapsulalarga ega emas.  Bernet koksiyellasi tashqi
muhitga  chidamli  bo‘lib,  turli  fizikaviy  va  kimyoviy  ta’sirlarga
turg‘un  hamda  quruq  holda  uzoq  muddat  o‘z  xususiyatini  yo‘-
qotmaydi. Ultrabinafsha nurida 1 m masofada koksiyellalar no-
bud bo‘lmaydi. V.N. Pautov va D.N. Polozov (1961) dalillariga
ko‘ra, Bernet koksiyellasi quruq kultura holida 8—10 yil mobay-
nida virulentli holatini saqlab qoladi.
R.A. Kashimato  (1979)  dalillariga  ko‘ra,  koksiyella  kulturasi
sog‘lom kishilar oshqozoni shirasida ikki soat mobaynida, pe-
shobda, qonda — bir necha oy, kanalar axlatida 586 kun, hay-
vonlar  najasida ikki yilgacha hayot faoliyatini saqlay oladi.
Bernet  koksiyellasi  4—6  kun  mobaynida  0,5  %  li  formalin
eritmasida, 1 % li fenolda 7 kungacha, 5 % li xloraminda 30 da-
qiqagacha,  1  % li  formalinda,  5  %  li  sirka  kislotasida,  5  %  li
o‘yuvchi natriyda, 5 % li vodorod peroksidida 5 daqiqadan so‘ng
halok bo‘ladi. 70° spirtda koksiyellalar 5 daqiqada, 2 % li xlor
eritmasida 15 daqiqadan so‘ng yo‘q bo‘ladi. Bernet koksiyellasi
uchun 50 % li glitserin yaxshi konservant bo‘lib hisoblanadi.
Ku-isitma  kasalligida  epidemik  jarayonning  namoyon  bo‘lishi.
Respublikamizda  har  yili  aholi  orasida  Ku-isitma  kasalligi  ko‘p
uchrab turadi, ba’zi yillarda epidemiya va guruhli kasallanishlar
holida uchraydi. Kasallik hamma viloyatlarda bir miqdorda tar-
qalmaydi.  Kuzatishlar  bo‘yicha  respublikamizda  Ku-isitmaning
epidemik jarayoni namoyon bo‘lishi Òoshkent shahri va Òoshkent
viloyatida ko‘proq ahamiyat kasb etadi.
Òoshkent shahri respublikamizning boshqa hududlari orasida
Ku-isitma  kasalligining  yaqqol  ifodalangan  ko‘rsatkichlari  bilan
tavsiflanib, kasallikning sporadikligi, avj olib tarqaluvchanligi bilan
ajralib turadi.
Òoshkent shahrida Ku-isitmaning epidemik jarayoni tahlil qili-
nib,  ko‘p  yillik  o‘zgarishlar  kuzatilar  edi.  Kasallanishning  ko‘p
yillik ko‘rsatkichlarida pasayishga o‘rtacha moyillik 100000 kishi
uchun 2,1 ta, ishga layoqatli katta yoshdagilar (20—49) hisobiga
shakllanuvchi  «xavfli  guruhlar»  orasida  kasallanish  ko‘rsat-

250
kichlarining yuqoriligi; kasallikning mavsumiy ko‘tarilish davridan
qat’i  nazar,  epidemik  jarayonni  saqlab  turuvchi  kishilar  guruhi
(birinchi navbatda shahar xo‘jaliklaridagi qoramollarni boqish bilan
bog‘liq 15—19 va undan katta yoshdagilar); ayrim kasb kishilari
(ishchi-quruvchilar va transport vositalari ishchilari) orasida Ku
rikketsiozi bilan kasallanish 1,5—2 marta yuqori bo‘lgani aniqlandi.
Ku-isitma  kasalligining  yil  fasllari  bo‘yicha  taqsimlanishi.
Kasallikning  yil  davomida  fasllar  bo‘yicha  taqsimlanishida  ka-
sallik bahor va yoz oylariga to‘g‘ri keladi. Aholi yoshi nuqtayi
nazaridan tahlil qilinganda esa, 7—14 va 15—19 yoshdagi bolalar
orasida  kasallanish  bahor  fasliga  to‘g‘ri  keladi,  katta  yoshdagi
kishilarda kasallik bahor va yoz fasllarida kuzatiladi. Kasallikning
yuqori darajada uchrashi tahlil qilinganda aksariyat kasallanish
20  yoshgacha  va  undan  yuqori  yoshgacha  to‘g‘ri  keladi.  Ku-
isitmaning  kasbga  aloqador  ekanligi  ham  aniqlangan,  shahar
sharoitida turli kasbdagi shaxslarda ko‘proq uchraydi. Kasallikning
1974—1990-yillardagi  tahliliga  ko‘ra,  qurilish  tashkilotlarida,
transport xodimlari va xizmatchilari orasida yuqori darajada bo‘lgan.
Respublikamizda Ku-isitmaning qanchalik keng uchrashini aniq-
lash maqsadida, 1987—1990-yillar mobaynida aholi orasida kasal-
likka nisbatan immunologik tekshirishlar olib borildi. Jami 15507
sog‘lom kishidan qon zardobi olinib, RSK usuli bo‘yicha tekshiril-
ganda, tekshirilganlardan 4,2 % da Ku-isitmaga musbat natija olindi.
14-jadval
1987—1990-yillarda Ku-isitmaga tekshirilganlar soni
r
/
T
r
a
lt
a
y
o
li
V
-
i
h
c
v
u
li
r
i
h
s
k
e
T
y
i
m
u
m
u
g
n
i
n
r
a
l
i
n
o
s
t
e
n
r
e
B
n
e
g
it
n
A
n
a
li
b
i
s
a
y
i
s
t
e
k
k
i
r
t
a
b
s
u
m
g
n
i
n
K
S
R
i
r
o
d
q
i
m
i
s
a
ji
t
a
n
.
1
.
2
.
3
.
4
.
5
.
6
.
7
.
8
.
9
i
r
h
a
h
s
t
n
e
k
h
s
o
T
it
a
y
o
li
v
t
n
e
k
h
s
o
T
i
s
a
k
il
b
u
p
s
e
R
n
o
t
s
i‘
g
o
p
l
a
q
a
r
o
Q
it
a
y
o
li
v
o
y
r
a
d
n
o
x
r
u
S
it
a
y
o
li
v
n
a
g
n
a
m
a
N
it
a
y
o
li
v
o
r
o
x
u
B
it
a
y
o
li
v
x
a
z
z
i
J
it
a
y
o
li
v
a
n
o
‘
g
r
a
F
it
a
y
o
li
v
o
y
r
a
d
a
q
h
s
a
Q
i
m
a
J
2
2
7
9
9
0
6
7
0
5
3
2
5
5
0
9
9
0
0
7
1
5
3
6
1
0
1
4
1
7
7
0
5
5
1
%
7
,
1
2
1
%
8
,
5
2
5
3
9
,
4
1
7
1
%
%
8
,
1
0
1
%
8
,
0
8
%
7
,
6
7
4
%
4
,
1
5
%
6
,
1
7
1
%
9
,
1
4
1
%
2
,
4
4
4
6
Jadvaldagi  ma’lumotlardan  ko‘rinib  turibdiki,  aholining  im-
munologik  holati,  Ku-isitma kasalligi  Buxoro  viloyati  va  Qora-

251
qalpog‘iston Respublikasida yuqori darajada bo‘lib, Òoshkent, Sur-
xondaryo,  Sirdaryo,  Qashqadaryo  viloyatida  respublika  ko‘r-
satkichidan  ikki  barobar  past,  qolgan  viloyatlarda  esa,  bu  ko‘r-
satkich  3,5—5  barobar  past  ekan.  Keltirilgan  dalillar  respublika
bo‘yicha har yili hisobga olinadigan bemorlarning barchasi hisobga
kirmaganligi  tufayli  ko‘rsatkichlarning  pastligi,  shuningdek,  bu
viloyatlarda Ku-isitma bo‘yicha epidemiologik holatning noxush
ekanligidan dalolat beradi.
Epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar va epidemiologik nazorat.
Ku-isitmaga  qarshi  chora-tadbirlar  har  tomonlama  olib  bo-
riladi, bunga veterinariya-sanitariya choralari, tibbiy va aholining
kasallikka  chidamliligini  kuchaytirish  tadbirlari  kiradi.  Veteri-
nariya-sanitariya  tadbirlaridan  kasallik  manbayi  hisoblangan
qishloq xo‘jaligi  va uy hayvonlari orasida profilaktik choralarni
ko‘rish maqsadga muvofiqdir.
Har  bir  bemor  uchun  to‘liq  epidemiologik  tekshirish  olib
boriladi. Shuningdek, bemorning  oila a’zolari, birga ishlaydigan
xodimlar Ku-isitmaga nisbatan serologik tekshirishdan o‘tkaziladi.
Aniqlangan bemorlar kasalxonaga yotqiziladi. Epizootik va epi-
demiologik holatga ko‘ra, keng aholi orasida Ku-isitmaga qarshi
vaksinatsiya va revaksinatsiya rejalashtiriladi. Vaksinatsiya 14 dan
50 yoshgacha bo‘lgan kishilarga, chorvachilik va go‘sht mahsu-
lotlarini qayta ishlash, teri va jun bilan aloqador korxona ishchilari,
veterinarlar, laboratoriya xodimlari va boshqalar orasida o‘tkaziladi.
Sanitariya-epidemiologik stansiyalari Ku-isitma kasalligining
muayyan mintaqa bo‘yicha uchrashi va tarqalishi, kasallik man-
bayi va yuqish yo‘llari, aholining qaysi kasbga taalluqli ekanligi,
qaysi yoshdagi shaxslar kasallanganligi va faslga bog‘liqligini tahlil
qiladi. Mukammal REA va OEA o‘rganib chiqiladi va oldini
olish tadbirlari rejalashtiriladi.
Qrim  gemorragik  isitmasi
Qrim gemorragik isitmasi kanalar bilan ekologik bog‘liq bo‘l-
gan  viruslar  qo‘zg‘atadigan,  ikki  bosqichdan  iborat  isitma  chi-
qishi, kuchli intoksikatsiya va rivojlangan gemorragik diatez alo-
matlari bilan kechadigan o‘tkir xastalikdir. Qo‘zg‘atuvchisi Afrikada
ko‘p tarqalgan Kongo virusiga o‘xshash antigen xususiyatiga ega.
Virusning  asosiy  tashuvchilari  va  saqlovchilari  Hyalomma,
ambulomma avlodlariga mansub iksod kanalardir.

252
Kasallik birinchi marta M. P. Chumakov va boshqa mualliflar
tomonidan 1944—1945-yillarda, avval Qrimda, keyinchalik O‘rta
Osiyo respublikalarida o‘rganilgan.
1956—1969-yillarda esa, shunga o‘xshash kasallik o‘choqlari
Bolgariya,  Yugoslaviya, Vengriya,  Sharqiy  va  G‘arbiy  Afrika,
Pokiston va Hindistonda aniqlangan. Sobiq Ittifoqda bu kasallik
Qrimda, Krasnodar va Stavropol o‘lkalarida, Astraxan va Rostov,
Donesk va Xerson viloyatlarida, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Òurk-
maniston va Ozarbayjonda tarqalgan edi.
Qo‘zg‘atuvchisi  Kagolagiz  turiga  mansub  virusdir.  Yovvoyi
(quyon, Afrika  tiðratikonlari va boshq.) va  uy hayvonlari  (sigirlar,
qo‘ylar,  echkilar)  hamda  20  dan  ortiq  xildagi  8  turga  mansub
kanalar  virus  manbalari  hisoblanadi.
Kasallik, asosan, transmissiv yo‘l bilan, kasallangan Hyalomma
plumbeum (Qrimda), Hyalomma anatolicum (O‘rta Osiyo va Afri-
kada)  kanalari  orqali  yuqadi.  Uning  havo  orqali  laboratoriya
sharoitida va kasallangan bemor qoni orqali (shifoxona ichi ka-
salligi)   yuqishi ehtimoldan xoli emas. Epidemik o‘choqlarda ka-
sallik mavsumiy ko‘rinishga ega bo‘lib, qishloq xo‘jaligi ishlari qi-
zigan palla (masalan, iyun-avgust oylari)ga to‘g‘ri keladi va ko‘-
pincha kasbga aloqador bo‘lib qoladi.
Emlanmagan  shaxslarda  kasallik  og‘ir  kechadi  va  ko‘pincha
o‘limga sabab bo‘ladi. Kasallikdan keyin esa, barqaror immunitet
hosil bo‘ladi.
Kasallikning oldini olishga qaratilgan tadbirlardan eng mu-
himi — odamlarga kanalar hujum qilishining oldini olish. Òib-
biyot xodimlari va bemorlarni parvarish qiladiganlarning kasal-
lanishiga yo‘l qo‘ymaslik ham katta ahamiyat kasb etadi. Ular
doka niqob va rezina qo‘lqop kiyib ishlashlari kerak. Kasallik
o‘choqlarida uy hayvonlari akaritsidlar yordamida kanadan xa-
los qilinadi. Zarurat bo‘lganida, kana chaqqan odamlarga max-
sus  immunoglobulin  yuboriladi.
Omsk  gemorragik  isitmasi
Omsk gemorragik isitmasi kanalar bilan ekologik bog‘liq bo‘l-
gan, vegetativ asab sistemasiga, kapillarlarga va buyrak usti beziga
shikast  yetkazadigan  viruslar  qo‘zg‘atadigan  kasallik.  Qo‘z-
g‘atuvchi  virus  o‘zining  biologik  va  antigen  xususiyatlari  bilan
kanali ensefalit virusiga birmuncha yaqin turadi.

253
Omsk gemorragik isitmasi birinchi marta 1945—1948-yillarda
Omsk va Novosibirsk viloyatlarida paydo bo‘lgan epidemiya vaq-
tida qayd qilingan. 1958-yildan boshlab kasallik onda-sonda uch-
rab  turadigan  bo‘lib  qoldi.  Bu,  o‘z  navbatida,  virus  tashuvchi
hayvonlarning ommaviy ravishda ov qilinishi oqibati bo‘lsa kerak.
Flavivirus  turga  va  Òogaviridaye  oilasiga  mansub  viruslar  —
Omsk  gemorragik  isitmasi  qo‘zg‘atuvchilari.  Omsk  gemorragik
isitmasi  tabiiy  o‘choqlik  xastaliklaridan  biridir.  Ondatra,  suv
kalamushlari  va  boshqa  kemiruvchilar  virus  manbalari  hisob-
lanadi.  Dermacentor  pictus,  D.marginus  kanalari,  ba’zi  hollarda
o‘sha turga mansub boshqa kanalar ham, gamaz kanalari va bur-
galar  virus  tashuvchilar,  o‘tkazuvchilardir.  Odamlarda  xastalik
yuqishi  kasallangan  ondatra  bilan  aloqada  bo‘lganda,  kanalar
chaqqanda, laboratoriya sharoitida havo-chang orqali yuzaga keladi.
Kasallikning  eng  ko‘p  qayd  qilinishi,  asosan,  yoz  oylariga
to‘g‘ri  keladi.  Bu  davrda  kanalar  faol  bo‘lib,  ularning  virus  ta-
shishdagi ahamiyati ortadi. Ko‘pchilik hollarda kasallik yaxshi na-
tija,  ya’ni  bemorning  sog‘ayib  ketishi  bilan  yakunlanadi.  Ba’zi
hollarda (0,5—3 %) o‘limga olib kelishi mumkin. Kasallikning oldini
olish choralari, asosan, kanalarni yo‘q qilishga qaratilishi kerak.
4.7. Qaytalama kana terlamasi
1. Qaytalovchi kana terlamasi kasalligining oldini olish uchun
asosiy ishlar xo‘jalikda bo‘z yerlarni o‘zlashtirishda mayda o‘choq-
larni spiroxetaga tekshirish, kartogrammalar tuzishdan iboratdir.
2. Enzootik zonalarda yangi zamonaviy uylar qurish.
3. Sinantrop sichqonlariga qarshi kurashish ishlarini olib borish.
4. Kanalarni yo‘qotish (dezinseksiya) yoki qirish ishlarini tash-
kil qilish ko‘zda tutiladi.
Shaxsiy  profilaktika  uchun  yotoqxonalarni,  g‘orlarni,  buzil-
gan joylarni ko‘zdan kechirish tavsiya etiladi.
Kanalardan  o‘tadigan  qaytalama  terlama.  Kanalardan  o‘ta-
digan qaytalama terlama o‘tkir transmissiv yuqumli kasallik bo‘lib,
kasallik chaqiruvchisi o‘zining genetik, biologik yaqinligi bilan spi-
roxetalar turiga kiradi.
Qisqacha  tarixiy  ma’lumot.  Birinchi  marta  qaytalama  kana
terlamasini ingliz olimi Livingston (1857) Afrikada kuzatgan va
yozib qoldirgan. 1883-yili Naborro qaytalama kana terlamasining
kasallik chaqiruvchisini spiroxeta deb nomlagan. Keyinchalik Af-

254
rika qit’asining ayrim mamlakatlarida qaytalama kana terlamasi-
ning kasallik tarqatuvchisi bir xil shaklga ega nazariyasini ilgari
suradi. Kasallik chaqiruvchisi Spirochayeta (Borrelia) bo‘lib, O‘rta
Osiyoda esa, chaqiruvchisi Borrelia sogdiana, kasallik tashuvchisi
Ornithodoros kanasi, deb topildi. 1877-yili Karter birinchi bo‘lib
bemor  qonida  spiroxeta  borligini  aniqlagan.  Qaytalama  kana
terlamasida tabiiy sharoitda kasallik manbayi va tashuvchisi bo‘lib
kalamush,  sichqonlar  hisoblanadi.
Keyingi yillarda bu kasallik to‘g‘risida ilmiy ma’lumotlarni
Y.N. Pavlovskiy va uning hamkasblari, shogirdlari (1934—1939)
to‘laroq bayon etdilar. Y. N. Pavlovskiyning ma’lumotiga ko‘ra,
O‘rta Osiyoda bu kasallikni o‘rganish tadbirlari 1992-yilda harbiy
shifokor V. I. Magnitskiy  tomonidan tashkil qilingan va 1926-yili
izlanish va tajriba asosida bu kasallikning uchrashi tasdiqlan-
gan. O‘zbekistonning G‘uzor tumanida kasallik o‘chog‘ida Or-
nithodorgs papilliðes kanasidan namuna olinib, Òoshkent shah-
rida  tekshirildi. N.I. Latishev beshta kanani tajriba asosida o‘ziga
chaqtiradi va kasallanadi. Keyinchalik Y.N. Pavlovskiy va uning
shogirdlari qaytalovchi kana terlama kasalligi biologiyasini, ta-
shuvchisining  keng  arealda  tarqalishini,  klinikasini,  epidemio-
logiyasini va ularga qarshi chora-tadbirlarni ishlab chiqishdi.
Etiologiyasi. Qaytalama kana terlamasi qo‘zg‘atuvchisi Spirocha-
etalis  oilasining  Borrelia  nasliga  mansubdir.  Morfologiyasi  va
tinkttorial belgilari bilan epidemik qaytalovchi terlamadan ajratish
mumkin. Ajratish uchun hayvonlarga laboratoriya usulida yuqtirish
va kanalarda tajriba qilish mumkin. Uzunligi 15—20 mkm spiralsi-
mon mikroorganizm bo‘lib, yo‘g‘onligi 0,5 mkm.gacha, burmalari
son jihatidan 5 dan 10 tagacha yetadi. Ular ko‘ndalang bo‘linish
bilan ko‘payadi. Yaxshi harakatchanligi bilan ajralib turadi.
Sezuvchanlik  maymun,  oq  kalamush  va  sichqonlarda  kuch-
liroqdir. Dengiz cho‘chqalarida kasallik chaqiruvchi spiroxetalar
yuborilganda, qisqa isitma holati yuzaga kelishi mumkin. Keyin-
chalik xuruj boshlangan davrda dengiz cho‘chqalarining qonida
spiroxetalarni  ko‘rish  mumkin.
Kasallikning yuqish mexanizmi va klinikasi. Qaytalovchi kana
terlamasi kanalar qonni so‘rishi natijasida spiroxetalar kananing
so‘lagi va koksial suyuqliklari orqali yuqadi. Kanalarning xusu-
siyatlari  bo‘lmish  metamorfoz  bo‘linish  natijasida  spiroxetalar
kanadan kanaga yuqishi mumkin. Kanalar uzoq vaqtgacha och-
likda  yashashga  chidamlidir,  ular  ichidagi  kasallik  chaqiruvchi

255
spiroxetalar ham o‘lmaydi. Yashirin davri 7—8 kun, birinchi xu-
ruji 3—5 kun, keyingilari esa, 2—3 kun va oxirida bir necha soat
davom etadi. Odatda, 8—10 xuruj kuzatiladi.
Epidemik  jarayonning  namoyon  bo‘lishi.  Qaytalama  kana
terlamasi  kasalligining  tabiiy  o‘chog‘ida  kasallik  yuqtiruvchisi
spiroxeta  bo‘lib,  u  yovvoyi  umurtqalilarda  tabiiy  biotsenoz  hi-
soblanadi. Spiroxetalar, asosan, kalamush va sichqonlarda, qush-
larda, tiðratikanlarda uchraydi. Qaytalama kana terlamasi, asosan,
kana oilasiga mansub Ornithodoros turi orqali tarqaladi.
O‘rta Osiyo va Qozog‘istonda asosiy kasallik tashuvchisi bo‘lib
Borrelia  sogdiana  va  Ornit.  Papilliðes  hisoblanadi.  Kananing  bu
turi, asosan, devor tirqishlarida, eski imoratlarda, uy hayvonlari
yashaydigan hayvon qo‘ralarida yashaydi. Uzoq muddat — 10 yil
va  undan  ortiq  ochlikda  yashashga  Arges  kanalari  moslashgan,
shuning  uchun  kanalar  spiroxetaning  asosiy  rezervuari  bo‘lib
hisoblanadi.
Yotish oldidan kana kirmasligi uchun choyshablar ikki qavat
konvert  shaklida  buklanadi.  Òabiiy  o‘chog‘idan  ushlangan  ka-
nalarda spiroxeta borligini tekshirish uchun dengiz cho‘chqalariga
oziqa  bilan  birga  beriladi,  so‘ngra  4—5  kundan  keyin  dengiz
cho‘chqalari qonini quloq suprasidan olib, qalin tomchi tomizib
uni Romanovskiy-Gimza bo‘yog‘ida bo‘yaladi, so‘ngra mikros-
kop ostida ko‘riladi.
Epidemiologik nazorat. Mamlakatimizda turarjoylarni  sanita-
riya qoidalariga muvofiq qurish, aholining moddiy sharoitini va
ma’naviy  saviyasini  ko‘tarish  borasida  amalga  oshirilayotgan
tadbirlar juda katta ahamiyatga ega. Epidemiologik nazorat epi-
demik jarayonni va kasallikning yuqishi, tarqalishi va kerakli ax-
borotlarni yig‘ish, ularni tahlil qilishga asoslangan hamda shu ka-
salliklar  tarqalishining  oldini  olish  va  ularga  qarshi  kurashish
uchun chora-tadbirlar belgilanadi. Buni amalga oshirish uchun
retrospektiv va tezkor tahlillardan foydalaniladi.
Poliklinikaning epidemiyaga qarshi ishi poliklinikaning bosh
shifokori tasdiqlagan va tuman sanitariya-epidemiologiya stan-
siyasi bilan kelishilgan reja asosida o‘tkaziladi.
Ishning asosiy bo‘limlari quyidagilar:
a) infeksion bemorlarni erta va to‘liq aniqlash; ularni gospi-
talizatsiya qilish yoki uyda ajratish;
b)  bemorlar  bilan  muloqotda  bo‘lgan  shaxslarni  aniqlash  va
ular  ustidan  tibbiy  kuzatuv  olib  borish;

256
d) bu shaxslarni laboratoriya tekshiruvidan o‘tkazish;
e) ayrim hollarda ularni immunizatsiya qilish va profilaktik
davo olib borish;
f) agar bemorlar uyda ajratiladigan bo‘lsa, o‘choqlarda joriy
dezinfeksiya tashkil qilish va uni nazorat qilib borish;
g)  bemorlar  bilan  muloqotdagi  shaxslarning  aloqasini  uzish,
xronik bemorlar, kasallanib o‘tgan va infeksiya tashuvchilar ustidan
dispanser  kuzatuvi  olib  borish,  profilaktik  emlashlar  o‘tkazish,
ixtisoslashgan sanitariya faollarini tayyorlash va aholining sanita-
riya madaniyati saviyasini oshirish, bemor va kasallik tashuvchi-
larni qayd qilish, hisobga olish va infeksion kasalliklar hamda epi-
demiyaga qarshi tadbirlar to‘g‘risida hisobot berib turishdan iborat.
Bu  tadbirlarni  tashkil  qilish  va  ularni  bajarish  bo‘yicha  va-
zifalarni  taqsimlash  xususiyatlari  shu  poliklinika  tarkibida  in-
feksion kasalliklar xonasi (IKX) bor-yo‘qligiga ma’lum darajada
bog‘liq, chunki bu xona poliklinikaning epidemiyaga qarshi barcha
ishlari bo‘yicha konsultativ, uslubiy va nazorat qiladigan markazi
vazifasini ado qiladi.
Epidemiyaga qarshi ishlar bo‘yicha vazifalarni quyidagicha
taqsimlash mumkin. Uchastka shifokori va uchastka hamshirasi:
infeksion bemorlarni aniqlaydi va epidemiolog bilan hamkorlikda
ularni gospitalizatsiya qilish zarurligi haqidagi masalani hal qilib,
DSENMga  shoshilinch  xabarnoma  (58-shakl)  yuboriladi,  be-
morlar bilan aloqada bo‘lgan shaxslar ustidan tibbiy nazorat olib