O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi
Download 1.29 Mb. Pdf ko'rish
|
epidemiologiya va tibbiy parazitologiya
5.3. Oqsim
Etiologiyasi. Oqsim ota yuqumli zoonoz (tuyoqli hayvonlarga mansub) kasallik bolib, oziga xos xususiyatlari bilan ajralib tu- radi. Kasallik terining sochsiz yerlarida, oshqozon-ichak shilliq qavatlarida pufakchalar, eroziyalar hamda toshmalar, yaralar toshishi bilan tavsiflanadi. Oqsim kasalligining, ayniqsa, shoxli hayvonlar orasida keng tarqalganligi togrisidagi dastlabki tarixiy malumotlar XVI asrda Venetsiyada D. Frakastoro tomonidan bayon qilingan. 1686-yilda Fransiyada, songra Italiyada, Shveysariya, Ger- maniya va Polshada oqsim epizootiyasi keng tus olgan bolib, bu hududlardagi shoxli hayvonlarda solak oqishi, jaglarida mayda pufakchalar paydo bolishi sababli ozuqa yeya olmasliklari va sutlarining ayniganligi kuzatiladi. XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab, mamlakatlararo savdo-sotiq aloqalari, ishlab chiqarishning rivojlanishi oqsim epi- 271 demik ahamiyatini oshirib bordi. Oqsim dunyo boyicha tarqalgan (faqat Malayziyada uchramagan). Oqsim kasalligining chaqiruv- chisi 1898-yili Lyoffler, Frosh tomonidan aniqlangan filtrlanuvchi virus bolib, oz tarkibida RNK saqlaydi. Oqsim virusi tabiatda uch tiðdan iborat: O, A va C. Bizning hududimizda faqat O va A tiðdagi viruslar uchraydi. O tiðdagi virus 10 dan ortiq serotiðga ega, A virusning esa, 20 dan ortiq serotiði bor. C tiðdagi virus faqat 2 serotiðdan iborat. Hamma serotiðlar bir-biridan antigenligi bilan farqlanadi. Oq- sim kasalligi viruslarining tashqi muhitga chidamliligi turlicha. Virus 85°C qizdirilganda 30 daqiqada, 100°C da esa, 5 daqiqada nobud boladi. Past harorat 18°C da oz xususiyatini uzoq mud- dat ikki yilgacha saqlab qoladi. Kimyoviy moddalarga chidam- liligi quyidagicha: xlorli ohak, fenol, krezol, xloroform va for- maldegid eritmasi tasirida 25 soatda nobud boladi. Suvda olti kun saqlanadi, sutda 12 kun, sariyogda 45 kun, goshtda 50 kun, xashakda 15 hafta, unda 7 hafta, mollar junida 4 hafta, bugdoy kepagida 20 haftagacha saqlanadi. Epidemiologiyasi. Asosiy kasallik manbayi bolib qoramollar, songra chochqalar, qoylar va echkilar hisoblanadi. Bundan tashqari, oqsim kasalligiga otlar, tuyalar, kiyiklar va mushuklar- ning ham moyilligi aniqlangan. Kasallikni uzatishda kemiruv- chilar ham ishtirok etadi (kalamushlar, sichqonlar va ayrim par- randalar, ozi kasal bolmasa-da, virusdan zararlangan bugdoy donini yegandan song uni tashqi muhitga ajratib chiqaradi). Chet davlatlardan olib kelinadigan gosht, qishloq xojaligi mah- sulotlari, ozuqalari, yem-xashaklar, poliz mahsulotlari orqali oqsim kasalligi virusi tarqalishi mumkin. Odam oqsim kasalligining oraliq otkazuvchisi hisoblanadi, chunki kopincha tuyoqli hayvonlarni boqishda va ehtiyot choralariga rioya qilmaganida uning kiyim-kechagidan, poyabzalidan, qolidan viruslar ota sezgir mollarga yuqadi. Shoxli hayvonlarga oqsim viruslari kopincha yem-xashak va ichimlik suvi orqali yuqadi. Oqsim bilan kasallangan hayvonlarning, avvalo, ogiz shilliq qavatlari, milklari, burni, tili, labi va yelinlarida mayda toshmalar paydo boladi, songra ular pufakchaga aylanadi. Viruslar kasal mollarning solagi, suti, siydigi va axlati orqali ajralib chiqadi. Kasallangan mol- larda oqsim ogir va yengil shaklda kechadi. Ogir shaklda kechganda, 60 % kasallangan mollar 11,5 kunda nobud boladi, sogayib ketgan mollarda esa, immunitet davri 1,52 yildan oshmaydi. 272 Odamlar uchun oqsim kasalligi deyarli xavfli emas, ammo yosh bolalarda unga moyillik ancha yuqori. Kasallikning yuqishi kopincha kasal molning xom suti istemol qilinganda yoki uni parvarish qilganda sodir boladi. N.K. Rozenberg malumotlariga asosan, odamlarga sut orqali 65 %, parvarish orqali 34 %, boshqa sabablarga kora, 1 % hollarda yuqadi. Kasallikning yashirin davri 3 kundan 8 kungacha. Kasallik otkir boshlanadi, tana harorati kotarilib, bemorning boshi va mushaklarida qattiq ogriq boladi. Keyinchalik ogizda qizish, chaynashda ogriq, solak oqishi, kozlar qizarishi va ayrim hol- larda qusish, ich ketishi mumkin. Ogiz boshligi kozdan kechi- rilganda, shilliq qavatlarida mayda pufakchalar korinadi, milklar yalliglanadi, lunj, lab, tilda esa, kop miqdorda suvli pufakchalar boladi, ayrimlari yorilib yaralarga aylanadi. Oradan 45 kun otgandan keyin, yaralar bitib, tana harorati pasayadi va 1015 kundan keyin bemor sogayib ketadi. Odam- larda oqsim ogiz boshligi va terida uchraydi. Kasallikning teri shaklida tashqi qavatda kop miqdorda mayda toshmalar paydo bolib, kasallik bir oygacha chozilishi mumkin. Kasallikdan ke- yin immunitet faqat sakkiz oygacha saqlanadi. Oqsim isitma reaksiyasi, ogiz boshligi shilliq pardasi va tirnoq orni yaqinida mayda pufakchalar rivojlanishi bilan ota- digan otkir zoonoz infeksion kasallik. Kasallikning oldini olish chora-tadbirlari. Oqsim kasalligining oldini olishda tibbiyot xodimlari veterinariya xizmati bilan ham- korlikda veterinariya-sanitariya va veterinariya karantiniga taal- luqli ishlarni olib boradilar. Asosiy tadbirlardan biri chetdan oqsim bilan kasallangan hayvonlarni kiritmaslik, ularni oz vaq- tida aniqlash, ajratib qoyish va davolash yoki qirib tashlash hi- soblanadi. Hayvonlar orasida kasallikni aniqlash va tashxis qo- yish uchun biosinamalar qoyiladi. Bir necha soatdan keyin hay- vonning tilida yalliglanish, shishlar va mayda pufakchalar paydo bolsa, ular viruslangan boladi. Oqsim uchrab turadigan joydan keltirilgan hayvonlar ustidan qunt bilan veterinariya nazorati or- natish talab etiladi. Hayvonlarni kasallik ochogidan tegishli ka- rantinga rioya qilmagan holda, shuningdek, sut mahsulotlariga ishlov bermasdan olib ketish taqiqlanadi. Hayvonlarda kasallanish paydo bolganda, qaynatilmagan sut va undan tayyorlangan mahsulotlarni istemol qilishga ruxsat etilmaydi. Kasal deb shubha qilingan kishilarni darhol kasalxonaga 273 yotqizish kerak. Òashxis virusologik, serologik va biosinama usuli bilan tasdiqlanadi. Òekshirish uchun qon, siydik, axlat, ogiz bosh- ligidan shilimshiq va pufakchalardan suyuqliklar olinadi. Oqsim ochogida sanitariya-veterinariya qoidalariga kora, 21 kundan keyin karantin bekor qilinadi. Oqsim kasalligiga qarshi mollarga Vale-Shmidt-Valdman usulida aluminiy oksid- dan tayyorlangan formol vaksina shoxli mollarga 5 ml, qoy va chochqalarga 3 ml.dan yuboriladi. Oqsimning oldini olish uchun tibbiyot xodimlari epizootiya, panzootiya bolgan davlatlardan keltiriladigan oziq-ovqat mahsulotlarini nazorat qilishlari zarur. Bundan tashqari, kasallik ochoqlarida chegaralash va karantin joriy qilishning ahamiyati katta. Shaxsiy gigiyenaga rioya qilish, kasal hayvonlar sutini is- temol qilmaslik, ularni parvarishlashda ehtiyot chora-tadbir- lariga amal qilish lozim. Kasallik ochoqlarida majburiy karan- tin joriy etiladi va yakunlovchi dezinfeksiya otkaziladi (2 % li NaOH yoki 1 % li formalin bilan). 5.4. Kuydirgi Etiologiyasi. Qozgatuvchilar Bacillaceae oilasiga, Bacillus turkumiga mansub. Organizmda kuydirgi batsillalari vegetativ shaklda aniqlanib, u havosiz sharoitda, 7580°C gacha qizdi- rilganda, dezinfeksiyalovchi vositalar tasirida tez nobud boladi. Kislorod bemalol keladigan bolsa, qozgatuvchilar sporalarni hosil qiladi, bu sporalar atrof-muhitga juda chidamli bolib, qulay sharoit bolganda yillab saqlanadi. Bunday sharoitlar te- palik joylardagi kam namlangan tuproqda, shuningdek, sporalar osishi uchun qulay bolmagan tuproqning chuqur qavatlarida yaratiladi. Òuproqning ustki qatlamida yozda harorat va namlik optimal bolganda, sporalar vegetativ oldi holatiga otib halok boladi. Sporalar quritishga, yuqori harorat (qaynatilganda 60 mi- nutdan keyin halok boladi), dezinfeksiyalovchi vositalarga chi- damli boladi. Epidemiologiyasi. Kuydirgi kasalligining qozgatuvchilar manbayi kasal hayvonlar hisoblanadi, ularda kasallik otkir, umumiy septisemiya tiði boyicha kechadi. Uy hayvonlari yirik va mayda shoxli qoramol, ot, eshak, bugu, tuya, chochqa va boshqalar. Epidemiologik jihatdan, ay- niqsa, xavfli. Kasal odam infeksiya manbayi sifatida hech qanday 274 rol oynamaydi. Odamga mol majburiy soyilganida, gosht may- dalaganda, infeksiya tushgan gosht mahsulotlariga ishlov beril- ganda, kasal hayvonni parvarish qilganda yuqadi. Kuydirgi qozgatuvchilari otish mexanizmi ularning yashash shakllari bilan belgilanadi. Vegetativ shakldagi qozgatuvchilari kontakt, transmissiv (qon soradigan hasharotlar chaqqanda) yol bilan, oziq-ovqat (infeksiya tushgan oziq-ovqatlar yeyilganda) orqali yuqadi. Sporali shakli chang bilan birga odamga aerogen yol bilan otishi mumkin. Kasbga oid sanoat, qishloq xojaligi kuydirgisi va kasbga oid bolmagan kuydirgi farq qilinadi. Birinchi turda kasallik orga- nizmga qozgatuvchi sporalari tushganda rivojlanadi, ular infek- siya tushgan xomashyo (teri, jun, yol va boshq.)ga ishlov berishda korxona xonalarida havo oqimi bilan tarqaladi. Kasbga oid qishloq xojaligi kuydirgisida odamga kasallik hayvon terisini shilishda, goshtini nimtalashda, oligini yigib olish va yuqumsizlantirishda, kasal hayvonlarni parvarish qilishda yuqadi. Kasbga oid bolmagan kuydirgi odamga qozgatuvchining sporali shakli organizmga tasodifan yoki maishiy yol bilan tushishi natijasida yuqadi. Odamlar orasida kuydirgi bilan kasallanish mollar ortasida kasallanishga va tegishli profilaktik choralar ot- kazilishga doimiy va bevosita aloqador boladi. Odamning kuydirgiga sezgirligi yuqori. Kopincha katta yosh- dagilar kasallanadi. Kasallikdan keyin barqaror immunitet qo- ladi. Kasallanishning mavsumiy kotarilishi (iyul sentabr) ka- sallikning hayvonlar orasida oshishi va qon soruvchi hasharotlar sonining kopayishi bilan bogliq. Odamga yuqish yollari: 1. Kasal hayvonni parvarish qilganda, soyganda, nimtala- ganda yoki kasal hayvon xomashyosiga ishlov berilganda terida xilma-xil yara-chaqa, tirnalishlar bolgan taqdirda yuqishi mum- kin. Bunda xastalikning eng kop uchraydagan teri shakli rivoj- lanadi (terida «kuydirgi xoppoz» paydo boladi). 2. Kasal hayvon chiqindilaridagi mikroblar tashqi muhit obyektlarida chang bilan aspiratsiya yoli orqali tarqaladi. Bu opka shaklining rivojlanishiga olib keladi. Òarqalish mexanizmi ancha murakkab bolgani uchun kasallikning bu korinishi kam uchraydi. 3. Zararlangan gosht yoki gosht mahsulotini yetarli darajada pishirmasdan istemol qilganda, ogiz orqali (alimentar yol bilan) yuqadi. Buning oqibatida kuydirgining ichak shakli kelib chiqadi. 275 Bemor odamdan ikkinchi kishiga kuydirgi yuqish hollari deyarli uchramaydi, chunki kuydirgi mikroblari hayvon organizmida rivojlanganida malum sharoit bolgandagina odamlarga ham yuqadigan bolib qoladi. Lekin bemor organizmida mikrobning bu xususiyati yana ozgarsa kerak. Kasallikning odamga yuqish sharoitlariga kora, kuydirgining quyidagi tiðlari farqlanadi: • qishloq xojaligidagi malum kasb-kor bilan bogliq kasal- lanish. Mikrob kasal hayvondan yoki tuproq orqali yuqadi; • sanoatdagi kasb-kori bilan bogliq kasallanish. Kasal hayvon mahsulotlari yoki xomashyosiga ishlov berish jarayonida kelib chiqadigan kasallanish. Bu yol bilan kasallik yuqishi hozirgi paytda kam uchraydi. Keyingi yillarda kuydirgi odamlarda onda-sonda uchramoqda. Odatda, bu hol kasal hayvonni bilmasdan soyib yuborilganda roy beradi. Ayrim hollarda, ayniqsa, kasal ot soyilganda kop kishilar ishtirok etishi va tekshirilmagan goshtning tarqatib yubo- rilishi tufayli tez-tez kasallanish kuzatiladi. Ozbekistonda har yili 1015 nafar bemor shu kasallikka duchor bolmoqda. Kuydirgi bilan kasallanish odamlarning kasb-kori va turmush sharoitiga kop jihatdan bogliqdir. Shu asosda, kuydirgi bilan kasallanish tasnifini quyidagicha tuzish mumkin: • kasb-korga bogliq bolmagan; • kasb-korga bogliq bolgan. Kasb-korga bogliq bolmagan kasallanish hollari, asosan, kasallangan qoramol egalari, zararlangan gosht mahsulotlarini istemol qilgan shaxslarda hamda kasal hayvon mahsulotlari va xomashyosiga ishlov berishda qatnashganlarda kuzatiladi. Kasb- korga bogliq holda kasallanish chorvador (chopon)lar, veterinariya xizmati xodimlari, zootexniklar, hayvonlar xomashyosiga ishlov beruvchilar, gosht kombinatlari va teri xomashyo bazalari ishchilari va hokazolar orasida uchraydi. Ishlab chiqarishda kuydirgi, asosan, ish jarayonida, xomashyoni tayyorlash davomida veterinariya- sanitariya qoidalariga rioya qilmaslik, saqlash va ishlov berish talablarini bajarmaslik, xodimlarning sanitariya-texnika minimu- mini ozlashtirmaganligi natijasida tarqalishi mumkin. Respublikamizda keyingi yillarda shu sohada ishlovchilar ora- sida olib borilayotgan kop yillik profilaktik chora-tadbirlar na- tijasida kuydirgi bilan kasallanish korsatkichi ancha pasaygan. Hozirgi vaqtda Orta Osiyoda kuydirgi bilan kasallanishning 96 % qishloq sharoitida yashovchi aholi guruhlarida uchramoqda. 276 Kasb-korga bogliq bolmagan kasallanish chegaralangan mav- sumiylikka ega, u iyun-oktabr oylarida koproq kuzatiladi. Kuy- dirgi bilan, asosan, erkaklar kasallanadi. Bu ularni hayvonlarni soyishda, xomashyolari va gosht mahsulotlariga ishlov berishda koproq ishtirok etishlari bilan tushuntiriladi. Kasallanish turlari kasallikning yosh boyicha taqsimlanishi bilan ozaro bogliq. Kuydirgi bilan, asosan, (82 %) 20 yoshdan oshgan odamlar kasallanadi, 25 % dan koproq hollarda 50 yoshdan osh- ganlar orasida uchraydi. Bolalar va osmirlarning kuydirgi bilan ka- sallanishlari, asosan, qishloq sharoitida yashovchi aholi orasida bir- muncha yuqori. Kasallikni erta aniqlash maqsadida hamda bemorlar va emlanganlar organizmida yuzaga keluvchi immunoallergik sil- jishlarni aniqlash uchun kuydirgi allergeni antraksin qollaniladi. Antraksinli teri-allergik sinamasi teri ostiga 0,1 ml miqdorda yuboriladi va 2448 soatdan keyin kuzatiladi. Antraksinli sinama kasallikning erta tashxisi hamda retrospektiv tashxisi uchun qollaniladi. Sinama kuydirgi bilan kasallanganlarda 30 yilgacha musbat bolib qoladi. Epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar odamlarda kuydirgining oldini olish, avvalo, sanitariya-veterinariya tadbirlarining toliq bajarilishiga bogliq. Bu tadbirlar quyidagilardan iborat: ilgari hayvonlarda kuydirgi kasalligi qayd qilingan hududlarni aniqlash, royxatga olish va pasportlashtirish zarur. Jumladan, Ozbekis- tonda professor J.O. Odilov tuzgan «Kuydirgi boyicha doimiy xavotirli punktlarning atrofi» shu jihatdan zarur qollanma hisob- lanadi. Har bir xavotirli punkt chegarasida maxsus belgilar qoyilib, tosilgan bolishi kerak. Ularda mollarni otlatish taqiqlanadi. Osha hududlardagi chorva xojaliklarida va xonadonlardagi hayvonlar kuydirgiga qarshi emlanadi. Soyilgan hayvonlarning terisini togri saqlash, transport vositasida tashish va korxonalarda qayta ishlash ustidan qatiy nazorat ornatiladi. Hayvonlarda kuydirgiga shubha bolganda darhol laboratoriya tekshirishlari otkaziladi va karantin ornatiladi (hayvonlarni bu yerdan olib ketish va yangisini keltirish taqiqlanadi), kuchli dezinfeksiyalovchi preparatlar bilan yuqumsizlantirish ishlari olib boriladi. Olgan hayvon yoqiladi va chuqur oraga ishqor tokib komiladi. Oz kasb-koriga kora, kuydirgi yuqishi mumkin bolganlar kasallikka qarshi tirik vaksina bilan oldindan emlanadi. U vaksina SÒI deb nomlanib, 1 ml.dan teri ostiga yuboriladi. Bir yildan song revaksinatsiya otkaziladi. 277 Modomiki, odamlar uchun kuydirgi infeksiyasining manbayi kasallangan uy hayvonlari hisoblanar ekan, bu kasallikka qarshi kurashish hamda profilaktik chora-tadbirlar veterinariya xizmati bilan birgalikda olib borilishi kerak. Veterinariya xizmati tomonidan quyidagi tadbirlar olib boriladi: 1) kuydirgi bilan kasallanganligi gumon qilingan va kasal hayvonlarni oz vaqtida aniqlab, boshqalardan ajratib qoyish; 2) kasallikning yuqish sabablari va sharoitlarini organish; 3) qishloq xojaligi hayvonlarini emlashni muntazam ravishda olib borish; 4) kuydirgi aniqlangan hududda karantin joriy etish; 5) hayvonlar orasidagi har bir kasallanish hollari haqida sog- liqni saqlash organlariga xabar berish; 6) kuydirgidan olgan hayvonlar murdasini yoq qilish; 7) kasal hayvonlar yashash joyini yuqumsizlantirish; 8) molxonalarni, ishlatiladigan anjomlarni, hayvonlarni par- varish qiluvchi xodimlarning ust-boshi va oyoq kiyimlarini joriy hamda yakunlovchi dezinfeksiyadan otkazish. Veterinariya xizmatiga qishloq xojaligi hayvonlarining gosht mahsulotlarini tayyorlash, tashish hamda hayvonlar xomashyosini saqlash va qishloq xojaligi hayvonlari soyilishini togri tashkil qilish tadbirlari ham yuklatiladi. Kuydirgidan nobud bolgan hayvonlarning epidemiologik va epizootologik ahamiyati nihoyatda katta. Ular mahalliy sharoitlarni hisobga olgan holda kuydiriladi yoki veterinariya-sanitariya qoidalariga amal qilgan holda komib tashlanadi. Sogliqni saqlash organlari, veterinariya xizmati kuydirgi infek- siyasi ochoqlari va manbalarini yoqotishga qaratilgan tadbirlar- ning bajarilishini nazorat qiladi. Kuydirgi kasalligi paydo bol- ganda, odamlar orasida quyidagi chora-tadbirlar otkaziladi: • bemorni zudlik bilan kasalxonaga yotqizish va alohida xo- nalarga joylashtirish; • kuydirgi tashxisini bakteriologik tasdiqlash maqsadida be- mordan olingan ashyolarni laboratoriya tekshiruvlaridan otkazish; • bemor kasalxonaga yotqizilgandan keyin u yotgan xonada yakunlovchi dezinfeksiya otkazish; • bemor odam yoki kasallangan hayvonlarni parvarish qilgan kishilar 8 kun ichida ajratib qoyiladi va shoshilinch profilaktika maqsadida penitsillin bilan kuydirgi globulini yuboriladi, 710 kun- dan keyin esa, SÒI bilan emlanadi. 278 Epidemiologik nazorat. Bu nazoratning maqsadi odamlarga kuydirgi kasalligining yuqishiga yol qoymaslikdan iborat. Bu- ning uchun doimiy xavotirli punktlarni yaxshi bilish, u joylarda veterinarlar otkazayotgan tadbirlarni muntazam kuzatib borish zarur. Kuydirgi ustidan epidemiologik nazorat otkazish ota xavfli yuqumli kasalliklar boyicha ish olib boradigan epidemiologlar zimmasiga yuklanadi. Ular oz faoliyatini veterinarlar bilan yaqin hamkorlikda olib borib, ehtiyot choralari rejasini birgalikda ishlab chiqadilar va amalga oshiradilar. Òuman va viloyatlarda kuydirgi kasalligi boyicha muvofiq- lashtiruvchi komissiyalar tuziladi. Bu komissiyalar hayvonlar ora- sida kuydirgi bilan kasallanish hollarini kamaytirishga qaratilgan veterinariya chora-tadbirlarini hamda bu kasallikning odamlar orasida uchrashining oldini olish bilan bogliq tibbiy tadbirlarning tashkiliy va maxsus tizimi bajarilishini nazorat qilib borishadi. 5.5. Qoqshol Epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar belgilash. Qoqshol otkir yuqumli kasalliklar orasida eng ogir kechadigani bolib, asab sistemasining qozgatuvchi toksini bilan zararlanishi tufayli yuzaga keladi va mushaklarning tonik va tetanik tortishib qisqarishi bilan tavsiflanadi. Qoqshol bilan faqat odamlar emas, balki hayvon (ot, qoy, yirik qoramol)lar ham kasallanadi. Kasallik, odatda, turli xil tan jarohatlari tufayli yuzaga keladi. Qoqshol juda qadimdan malum bolgan kasallik. Qoqshol klinikasini dastlab Buqrot (eramizdan avvalgi 460370-yillar) oz asarlarida bayon etib, kasallikka «qoqshol» deb nom bergan. Buyuk alloma Abu Ali ibn Sino kasallikni batafsil organib, uning kelib chiqishi, tana jarohatlanishi tufayli ogir kechishi va davolash usullarini bayon etgan. Qoqshol yer kurrasining barcha qitalarida turlicha tarqalgan, jumladan, Afrika, Osiyo va Janubiy Amerikada boshqa minta- qalarga nisbatan kasallik keng tarqalgan. Qoqshol kasalligi Osiyo mamlakatlarining barchasida uch- raydi. Bu kasallikdan halok bolish korsatkichi 100000 aholi so- niga nisbatan 1,5 % dan 5,5 % ni tashkil etadi. Qoqshol kasalligi, ayniqsa, urush yillarida kop uchraydi. Har yili dunyo boyicha qoqshol kasalligidan 160000 kishi halok boladi. Kasallikning qozgatuvchisi Clostridum tetani Bacillaceae oilasiga, Clostridium turkumiga mansub. Klostridiylar harakatchan 279 anaeroblardir, grammusbat. Klostridiylarning vegetativ shakllari tashqi muhitga kam chidamli bolib, qaynatilganda 3 daqiqada halok boladi. Òashqi muhitda sporali shakli, aksincha, yuqori ha- roratga chidamli, quruq qizdirganda 115°C da 30 daqiqada, qay- natilganda 50 daqiqadan keyin nobud boladi. Dezinfeksiyalovchi vositalar 5 % li fenol, 1 % li formalinda, 1 % li yodda bir necha daqiqadan 6 soatgacha halok boladi. Qoqshol qozgatuvchisi organizmda anaerob holatda ikki xil ekzotoksin ishlab chiqaradi: tetanospazmin, mushaklarni tonik qisqartiradi va tetanogemolizin eritrotsitlarda gemoliz chiqaradi. Òoksin qizdirilganda yoki 0,2 0,4 % li formalin bilan 34 hafta ishlov berilganda, ular immunogen anatoksinga aylanadi. Otxor hayvonlarning ichagi qoqshol bakteriyalari uchun ta- biiy muhit hisoblanadi, chunki bu joy ularning yashashi va ko- payishi uchun qulay sharoitdir. Aksincha, ular ichakdagi narsalar bilan tashqi muhitga ajralib chiqqanida bakteriyalarning vegetativ shaklidan darhol sporali shakliga aylanadi, bunda tashqi muhit harorati 1214°C dan past bolmasligi kerak. Qoqshol kasalligi qozgatuvchisining sporalari odam orga- nizmining shikastlangan yoki jarohatlangan shilliq qavatlariga tushib, anaerob holat mavjud bolganda, ular tez kopayadi va Download 1.29 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling