O’zbekistan respublikasi

TEMA. PSIXOLOGIYANIŃ IZERTLEW METODLARI HÁM TARMAQLARI
REJE:
Joba:

1. 
   Psixologiyaniń dúzilisi (tarmaqlari).
   
2. 
   Psixologiyaniń izertlew metodlari hám ilimiy printsipleri.
   
3. 
   Psixologiyaniń ilimiy baǵdarlari.
   

Tayanish túsinikler: psixikaliq protsessler-diqqat, oylaw, qabil etiw, so`z, este saqlaw., psixikaliq jaǵdaylar-apatiya, jábir shegiw, turaqli qiziǵiwshiliq., psixikaliq o`zgesheliklerbaǵdarlaniwshiliq, temperament, xarakter, uqipliliq.
Ádebiyatlar.

1. 
   Davletshin M.G. Umumiy psixologiyaT., TDPU, 2002.
   
2. 
   Davletshin M.G., Dustmuhámedova Sh.A., Mavlonov M.M., Tuychiev S.M.
   

«Yosh va pedagogik psixologiya» T. TDPU, 2004 .

3. 
   İvanov İ., Zufarova M. Umumiy psixologiya. Wz.FMJ., 2008.
   
4. 
   Ǵoziev E. Umumiy psixologiya. 1-2 tom. T.,Fan, 2002.
   

Elektron bilim resursları

1. 
   www.childpsy.ru
   
2. 
   www.edu.uz
   
3. 
   www.flogiston.ru
   
4. 
   www.pedagog.uz
   
5. 
   www.psychology.uz
   

6.www. psychology.net.ru

1. 
   Házirgi zaman psixologiyasi usi ilimniń tariyxiy rawajlaniwi qubilisinda bo`linip shiqqan, biraq, biri-biri menen tiǵiz baylanisqan sol ilimniń hár qiyli tarawlariniń quramali sistemasinan ibarat. Usilardiń ishindegi eńáhmiyetlileri minalar: egerde adamniń psixikaliq xizmetinińUlıwma nizamliliqlarin úyrenetuǵin Ulıwma psixologiya; Psixologiyaniń arnawli tarawlari bala tárbiyalaw hám oqitiwdiń teoriya hám praktikasi menen tiǵiz baylanisli bolip, hár qiyli jas basqishlarinda psixikaniń rawajlaniwiniń o`zgesheliklerin, hár qiyli jastaǵi balalardiń hám mektep Oqıwshilariniń psixikaliq o`zgesheliklerin (jas psixolgiyasiniń bul tarawi balalar psixologiyasi dep ataladi) izertlewdiń jas psixologiyasi, jas áwladqa tálim (tálim psixologiyasi) hám tárbiya psixologiyasi, tárbiya beriwdiń psixologiyaliq nizamliqlari menen shuǵillanatuǵin pedagogikaliq psixologiya, izertlew predmeti toparlardiń hám kollektivlerdiń psixologiyasi. Olar arasindaǵi o`z-ara qatnaslar bolǵan sotsialliq psixologiya, miynet xizmetiniń hárqiyli túrleriniń– injenerlik psixologiyasi, genetikaliq psixologiya, psixofiziologiya, differentsial psixologiya, jas o`zgesheligi psixologiyasi, sotsialliq psixologiya, pedagogikaliq psixologiya, meditsinaliq psixologiya, patopsixologiya, yuridikaliq psixologiya, psixodiagnostika hám psixoterapiyani o`z ishine qamtiydi.
   
2. 
   Psixologiyaliq izertlew usillari.
   

Ilimiy izertlew metodlari- bul ilimpazlar soń ilimiy teoriyalar dúziw hám praktikaliq usinislar islep shiǵiwda paydalanilatuǵin isenimli maǵliwmatlardi jiynawda járdem beretuǵin metod hám qurallar. Ilimniń kúshi ko`binese izertlew metodlardiń jetiskenligine, olardiń qanshelli dárejede isenimliligine, basqa ilimler usillarinda payda bolǵan jańaliqlardi bilimniń bul tarawi qanshelli tez hám nátiyjeli qabillawi hám paydalaniwina baylanisli. Usilarǵa erisilgen jerde alǵa ilgerilewshilik ko`zge taslanadi.
Joqarida aytilǵanlar psixologiyaǵa da tiyisli. Oniń qubilislari sonshelli dárejede quramali hám hár qiyli, úyreniw ushin júdá qiyin bolǵanliǵi sebepli bul ilim tariyxi dawaminda oniń tabislari, jetiskenlikleri tikkeley izertlew usillarin qollaniwdi jetilistiriwge baylanisli edi. Waqittiń o`tiwi menen onda hár qiyli ilimlerdiń usillari integratsiyalandi. Bul filosofiya hám sotsiologiya, matematika hám fizika, informatika hám kibernetika, fiziologiya hám meditsina, biologiya, tariyx hám taǵi basqa bilimler usillari.
Tábiyiy hám aniq ilimler usillarin qollaniw nátiyjesinde psixologiya o`tken ásirdiń ekinshi yariminan baslap o`z aldina ilim sipatinda ajiratilip shiǵip, jedel rawajlana basladi. Sol waqitqa shekem psixologiyaliq bilimlerdi tiykarinan o`zi baqlaw (introspektsiya) oy juwirtiwǵa tiykarlanǵan talqilaw, basqa adamlardiń háreketlerin baqlaw jollari menen alinatuǵin edi. Usinday turmisliq faktlerdi tallaw hám duris Ulıwma lastiriw psixologiya tariyxinda o`ziniń unamli rolin oynadi. Olar psixologiyaliq fenomen hám adamniń minez-qulqi negizin túsindiriwshi dáslepki ilimiy teoriyalardi dúziwge tiykar boldi. Biraq bul usillardiń sub`ektivizmi, olardiń jeterli dárejede isenimli bolmawi hám quramaliliǵi aqibetinde psixologiya psixikaliq hám basqa qubilislar arasindaǵi sebep-aqibet baylanislarin dálillewshi emes, al shamalawshi, eksperimental emes, filosofiyaliq ilim bolip qaldi. Soniń menen birge oǵiri teoretizatsiyalanǵanliǵi sebepli praktikadan úzilip qaldi.
Psixologiyaliq qubilislardi sanliq bahalawǵa uriniwlari XIX ásirdiń 2-yariminan baslap ámelge asirilmaqta. Bunday uriniwlardiń dáslepkilerinen biri adam seziwiniń kúshin, organizmge tásir etiwshi fizikaliq ko`lemde ko`rsetilgen stimul menen baylanistiriwshi nizamlar toparin ashiw hám formulirovkalaw (aniq aytilǵan pikirlew) boldi. Buǵan Buger-Veber, Veber-Fexner, Stivens nizamlari kiredi. Olar adamniń seziw hám fizikaliq stimuli arasindaǵi baylanisti aniqlawǵa, sonda-aq seziwdiń absolyut hám do`rendi bosaǵasi járdem beretuǵin matematikaliq formuladan ibarat.
Differentsial-psixologiyaliq izertlewdi rawajlandiriwdiń baslanǵish etapin da usiǵan jatqariwǵa boladi, (XIX ásirdiń aqiri) bunda adamlardi bir-birinen ayiriqsha etetuǵin Ulıwma psixologiyaliq qásiyet hám uqiplardi aniqlawda matematikaliq statistika usillari qollanila basladi.
Soń, XX ásirde matematikaliq model` hám esaplardi qollaniw tendentsiyasi psixologiyaniń hár qiyli tarawlarinda keń qollanila basladi. Házir onisiz hesh bir ilimiy psixologiyaliq izertlewler o`tkerilmeydi.
XIX ásirdiń 80-jillari psixologiyada laboratoriyaliq ilimiy eksperimental izertlewlerdi o`tkeriw ushin arnawli texnikaliq ásbap hám qurilmalar payda bolip hám qollanila basladi. Bul baǵdarda Leyptsigte birinshi psixologiyaliq laboratoriya jumisin sho`lkemlestirgen nemets ilimpazi V.Vund dáslepkilerden boldi. Texnikaliq ásbap hám úskeneler izertlewshige qadaǵalaniwshi hám basqariwshi ilimiy-eksperiment o`tkeriwge, adam tásirleniwi kerek bolǵan fizikaliq stimuldiń tásirin dozirovkalaw (mo`lsherlew), oniń reaktsiyasin o`lshew múmkinshiligin berdi. Dáslep olar ápiwayi, ádette mexanikaliq ásbaplar edi. XX ásirdiń basinda oǵan elektr ásbaplar qosildi, házirgi kúnde zamanago`y radio, video, elektron hám EVM apparaturalari qollaniladi.
Izertlewlerdiń matematizatsiya hám texnizatsiyalaniwi menen birge ilimiy maǵliwmat jiynawdiń baqlaw, o`zi baqlaw hám soraw-juwap siyaqli dástúriy usillari o`z áhmiyetin joytpadi. Olardiń saqlanip qaliw sebepleri bir neshe. Birinshiden psixologiyada úyrenilip atirǵan qubilislar quramali hám unikal, olardi barliq waqitta da basqa ilimlerden alinǵan usillar menen izertlep bolmaydi. Psixologiya shuǵillanatuǵin názik qubilislardi izertlewge ko`pshilik waqitta tábiyiy hám aniq ilimlerdiń usillari jaramaydi. Úskeneler ko`re almaǵan nárseni baqlaw arqali aniqlaw múmkin.
Biraq, baqlaw, ásirese o`zi baqlaw hár dayim isenimlilik hám durisliliqqa tekseriwdi talap etedi. Ilaji bolǵan jerde bul maǵliwmatlardi ob`ektiv, ásirese matematikaliq esap usillari menen tekseriw kerek. To`mende dáslepki, yaǵniy soń aniqlaw hám qayta toliqtiriwdi talap etetuǵin maǵliwmatlardi toplawda qollanilatuǵin tiykarǵi usillar ko`rsetilgen.