O'zbekiston hududini ekoturizm jihatdan rayonlashtirish

Buxoro - Qizilqum turistik rayoni respublikamizning asosiy turizm markazlaridan hisoblanadi. Bu rayonga Buxoro va Navoiy viloyatlari kiradi. Turistik resurslarga eng boy shahar bu Buxoro shahridir. Shahar o‘zining 170 tadan ortiq bebaho, takrorlanmas tarixiy arxitektura yodgorliklari bilan jahonga mashhur. Hozirgi kunda shaharning umumiy maydoni 710 gektardan ortiq bo‘lib borgan sari go‘zallashib bormoqda va sayyohlar oqimining ko‘payishiga imkoniyat keng ochilmoqda.

Shuni ta’kidlash joizki, Buxoro Markaziy Osiyoning boshqa shaharlaridan farqli o‘laroq u o‘zida takrorlanmas qadimiy sharqona shahar tuzilishi qiyofasini hanuzgacha saqlab kelmoqda. U O‘rta Osiyo me’morchiligining ming yillik tarixini o‘zida aks ettirgan chinakam yilnomadir. Shahardagi har bir tarixiy yodgorlik va obidalar o‘z sukunatida olis o‘tmish sirlarini saqlab qolgan. Buxoro shahri haqiqatda “Muzey shahar” maqomiga ega bo‘lib, u diqqatga sazovar tarixiy yodgorliklar va obidalarga juda boy hisoblanadi. Buxoroi sharifga tashrif buyuruvchi har bir xorijiy sayyoh o‘zini sayyohatini birinchi bo‘lib, shaharning eng muhim tarixiy yodgorliklaridan biri Ark-qa’lasidan boshlaydi.

Ark-qa’la 2000 yillik tarixga ega. U sayyohlar qadami o‘zilmaydigan turistik obekt bo‘lib hisoblanadi. Hozirgi kunda mavjud bo‘lgan qurilish obektlari XVII asr oxiri va XX asr boshlarida qurilgan. Ark-qa’la shaharning g‘arbiy qismida qad ko‘targan. Uning umumiy maydoni 3,16 gektar bo‘lib, devorlarning uzunligi 790 metrdan ortadi. Ark-qa’la hududida juda katta binolar majmuasi joylashgan bo‘lib, ulardan biri Childuxtaron masjidi hanuzgacha saqlanib qolgan. Qa’lada sayyohlarning e’tiborini jalb qiladigan yana bir narsa-bu qadimgi zindondir. Hozirgi Ark-qa’la hududida Buxoro viloyati tarixiy o‘lkashunoslik muzeyi joylashgan. Qa’laning sharqiy qismi esa arxeologik yodgorlik sifatida saqlanib kelinmoqda.

Minorai Kalon Buxoro shahrining ko‘rkidir. U Markaziy Osiyodagi mashhur arxitektura yodgorliklarining eng balandi (46.5 metr) salobatli va chiroyli minorasi bo‘lib, hisoblanadi. Minorai Kalon yaqin atrofida Kalon masjidi va Mir Arab madrasasi kabi arxitektura yodgorlik ansambli (Poy Kalon) joylashgan. U XVI asrga kelib qaytadan ta’mirlandi. Masjid binosida 208 ta ustunlar bo‘lib, umumiy maydoni bir gektardan ortadi. Bu masjid Markaziy Osiyodagi eng yirik inshoatlardan biri hisoblanib, Samarqanddagi Bibixonim masjididan keyin ikkinchi o‘rinda turadi.

Mir Arab madrasasi 1536 yilda qurilgan bo‘lib, Kalon masjidi bilan birga tutashib ketgan. Madrasa markaziy qismida Ubaydullaxon qabri, uning bosh qismida esa Mir Arab qabri joylashgan. Hozirgi kunda Mir Arab madrasasi hududida Buxoro diniy bilim yurti faoliyat ko‘rsatib kelmoqda.

Shaharda xorijiy sayyohlar diqqatga sazovar joylardan yana biri-bu Ulug‘bek madrasasidir. U 1417 yilda qurilgan. Bu madrasa buyuk astronom olim Mirzo Ulug’bek nomi bilan chambarchas bog‘liq. Shaharda musulmon olamidagi eng ajoyib tarixiy yodgorliklaridan biri Ismoil Samoniy maqbarasi bo‘lib hisoblanadi. U shu kunga qadar juda yaxshi saqlanib, bizga yetib kelgan tarixiy obidalardan biridir. Bu bino o‘rta asrning ilk davri me’morchiligining eng yaxshi yutuqlarini o‘zida mujassamlashtirgan inshshotdir.

Shaharda yana bir qator turistik obektlar borki, ular qatoriga Madorixon madrasasi (1566-1567 yillar), Abdullaxon madrasasi (1588-1590), Xo‘ja Zayniddin xonaqasi (shayx Zayniddin qabri), Chashma Ayub mavzoleyi (1330-1385 yillar), Abdulazizxon madrasasi (1652 yil), Chor Minor madrasasi (1807 yil), Kulba Ko‘kaldosh madrasasi (1568-1569 yillar), Nodir Devonbegi madrasasi (1622 yil), Sayfiddin Buharzi mavzoleyi (XV-XVI asrlar), Buyon Kulixon mavzoleyi (1358 yil), Magohi Attoriy masjidi (XII asr), Toki Zargaron zargarlik bozori rastlari (XVI asr), Toki Telpak Furushon bosh kiyim (do‘ppi) bozori (XVI asr), Toki Sarrafon mayda-chuydalar (attorlik) bozori (XVI asr), Magoki – Attaron masjidi (XII asr), Labi havuz ansambli (XVI-XVII asrlar), Ko‘kaldosh madrassasi (1622 yil) ni kiritish mumkin.

Shu manzilgohlardan biri Buxoro xonining yozgi qarorgohi Sitorai Moxi-Xosadir. Bu qarorgoh Buxoro shahrining shimoliy-sharqiy qismida 4 km uzoqlikda joylashgan yozgi bog‘ saroy XIX asr oxiri va XX asr boshlarida barpo etilgan. Moxi-Xosa saroyi Sharqona va Yevropa uslubida qurilgan inshoat bo‘lib hisoblanadi. Ikkinchi muhim turistik obekt-bu Bahovuddin Naqshbandiy majmuasi bo‘lib, u shahardan chamasi 15 km uzoqlikda joylashgan. Bu majmua XVI asrda qurilgan. Shahar atrofidagi muhim tarixiy yodgorliklaridan Chor Bakr, Namozgoh masjidi, Varaxshon saroyi joylashgan.

Turistik rayondagi muhim xorijiy turistik obektlar qatoriga Qizilqum cho‘linikiritish mumkin.U eng katta hududni egallab, viloyat turistik yo‘nalishidagi eng uzoq masofali (450 km) marshrut hisoblanadi. Bu marshrut Qizilqum cho‘li va Amudaryo qirg‘oqlari bo‘ylab o‘tadi. Uni avtomobil vositasida sayr qilib o‘tish o‘zgacha zavq beradi.

Qizilqumda o‘simlik va hayvonat dunyosini asl holida saqlab qolish maqsadida Buxoro viloyati hududida Qizilqum davlat qo‘riqxonasi (1971 yil) tashkil etilgan. Viloyat hududida noyob ekzotik, yovvoyi hayvonlarni ko‘paytiradigan «Jayron» ekomarkazi Qorako‘l. Qoraqir-maydoni 300 kv.km; Dengizko‘l Vardanzi Davlat tabiat yodgorliklari kabi maskanlar ekoturizm yanada rivojlantirishga juda katta imkoniyatlar yaratadi. Mazkur sayyohlik obektlaridan biri Kogon va Qoraulbozor tumanlari hududida joylashgan.

«Jayron» ekomarkazi bo‘lib u, noyob olachipor jayronlarni maxsus o‘rchitidigan ilmiy dargoh bo‘lib hisoblanadi. Bu obekt viloyat turizmida yangi marshrutlar ro‘yxatini kiritish lozim bo‘ladi.