O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

РАДИОТЕХНИКА ҚЎШИНЛАРИ 
- ҳаво ҳужумига қарши радиолокацион 
разведка олиб бориш ва бу ҳақда мамла-
катни ҳаво ҳужумидан мудофаа қилиш 
қўшинлари ва б. қўшин турлари таркиби-
даги бирлашма ва қисмларни ахборот б-н 
таъминлаш учун мўлжалланган қўшин 
тури. Душманни радиотехник разведка 
килиш, унинг радиотехник воситалари-
га халақит бериш ҳамда қурол, жанговар 
техника ва учувчи аппаратларни бош-
кариш учун мўлжалланган. Ташкилий 
жиҳатдан радиотехникавий бўлинма ва 
қисмлардан иборат. Р.қ. собиқ СССР 
қуролли кучларвда ва баъзи чет эл арми-
яларида 2-жаҳон уруши арафасида пайдо 
бўлган. Р.қ. турли хил радиолокацион 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
37
ст-ялардан фойдаланади. Ўзбекистон 
Республикаси Қуролли Кучларида ҳам 
мавжуд.
РАДИОТЎЛҚИНЛАР — тўлқин уз. 
0,1 мкм дан 10 км гача бўлган электро-
магнит тўлқинлар; бўшлиқда 300000 км/с 
тезлик б-н тарқалади. Биринчи бўлиб Г. 
Герц 1888 й.да тўлқин уз. Юм дан 0,6 м 
гача бўлган Р.ни, рус олими П. Н. Лебе-
дев 1895 й.да тўлқин уз. 6 мм ли электро-
магнит тўлқинни ҳосил қилган. А. С. По-
пов 1895 й.да биринчи марта Р. ёрдамида 
250 м масофага ахборот узатишни амалга 
оширган ва радиотехникага асос солган. 
Р. ҳосил қилиш ва муҳитда тарқалиш 
хусусиятига кўра халқаро келишувга 
мувофиқ Р. 4 дан то 11 тартиб рақамигача 
белгиланадиган қуйидаги 8 та диапазонга 
бўлинади. Р. радиоалоқа, радиолокация, 
телевидение, космонавтика, радиомете-
орология, радиоастрономия, и.т. ишлари 
ва б.да қўлланилади. 
РАДИОТЎЛҚИНЛАР 
ДИФРАК-
ЦИЯСИ — радиотўлқинлар тўсиққа 
учраганда 
кузатиладиган 
ҳодиса. 
Радиотўлқин бир жинсли муҳитда 
тарқалаётганида тўсиққа учраб, ўз ам-
плитудаси ва фазасини ўзгартириб, тўғри 
чизикли йўналишидан четлашади. Бу 
ҳодиса ёруғлик дифракциясита ўхшаб 
кетади. Реал шароитда тўсиқ турли шак-
лли ва у радиотўлқинлар учун шаффоф 
ёки ношаффоф бўлиши мумкин. Диф-
ракцион ўтиш ҳодисаси тўсиқўлчами б-н 
тўлқин узунлигининг ўзаро нисбатига 
боғлиқ. Бу боғланиш тўлқин узунлиги 
ошиши б-н кучаяди.
Ернинг сферик юзасидаги Р.д. туфай-
ли радиотўлқинлар тўғри кўриниш чега-
расидан ташқарида ҳам қабул қилинади. 
Радиотўлқинлар Ер юзаси яқинида 
тарқалаётиб, тўлқин энергиясининг Ерда 
қисман ютилиши туфайли сўнади. Унинг 
тўлқин узунлиги қанча қисқа бўлса, шун-
чалик кўпроқ ўз амплитудасини камайти-
ради. Шу сабабли тўлқин тарқалиш ма-
софаси тўлқин узунлигига боғлиқ бўлиб, 
тўлқин узунлиги етарли узун бўлган 
радиотўлқинлар Р.д. туфайли бир неча 
минг км гача тарқалиши мумкин.