O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

РЕДУПЛИКАЦИЯ (лот. reduplicatio 
иккиланиш, қўшалоқланиш) (тилшунос-
ликда) — сўздаги дастлабки бўғинни 
ёки ўзакни, бутун сўзни такрор қўллаш 
б-н такрорий сўз, грамматик шакл ҳосил 
қилиш усулидан иборат фономорфоло-
гик ҳодиса. Шу нуқтаи назардан қисман 
ва тўлиқ Р. турлари фарқланади. ҳоз. 
ўзбек тилида сўз шаклининг бу тури 
кўплик, давомийлик ва такрорийлик каби 
грамматик маъноларни ифодалайди. Р. 
йўли б-н ҳосил қилинган бирликларда 
лексикграмматик жиҳатдан бир бутун-
ликни ташкил қилади. Мас, баландба-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
129
ланд (иморатлар), дастадаста (гул), ку-
лакула, ўшаўша, мингминглаб каби. Ҳар 
қандай сўзнинг такрор ҳолда (кетмакет) 
қўлланиши б-н Р. вужудга келмайди, 
яъни сўзнинг такрорий шакли ҳосил 
бўлавермайди.
Р. жаҳондаги турли тузумдаги кўплаб 
тилларга хос ҳодиса бўлиб, унинг вази-
фаси ҳам хилмахилдир: Мас, Р. раро-
тонга тилида маънони кучайтирса (tupu 
— ўсмоқ, tutupu — гуркираб ўсмоқ), ма-
лайя тилида кўпликни ҳосил қилишнинг 
асосий усули (orang — одам, orangorang 
— одамлар) ҳисобланади. Баъзи адаби-
ётларда «Р.» термини «такрорий шакл», 
«такрорий сўз» терминлари б-н синоним 
тарзида қўдланади. 
Неьмат Маҳкамов.
РЕДУЦЕНТЛАР (лот. reducens — 
қайтаётган, қайта тикланаётган), де-
структорлар — улик органик моддалар 
б-н озикданиб, уни минераллаштиради-
ган (деструктор) организмлар. Р. орга-
ник моддаларни парчалаб, продуцентлар 
ўзлаштира оладиган оддий анорганик 
бирикмаларгача олиб келади. Р.га сапро-
троф бактериялар, замбуруғлар ва бир 
қанча ҳайвонлар (ёмғир чувалчангла-
ри, сапротроф ҳашаротлар, ўлимтикхўр 
ҳайвонлар) киради. Қуруқлик экоси-
стемаларида органик қолдикларнинг 
парчаланишида 
тупроқ 
ҳайвонлари 
(ёмғир чувалчанглари, ҳашаротлар ва 
уларнинг личинкалари), бактериялар ва 
замбуруғлар катта аҳамиятга эга. Р. ёрда-
мида ўрмонлар тупроғида ҳар йили ҳосил 
бўладиган ўсимлик қолдикларининг 90% 
га яқин қисми ўзлаштирилади. Сув эко-
системасида Р. функциясини планктон 
ҳайвонлар бажаради.
РЕЕСТР (лот. regestrum — рўйхат, 
санок) — иш ҳужжатлари, мол-мулк 
ва б. рўйхати ҳамда шу рўйхатлар қайд 
қилинадиган дафтар. Давлат аҳамиятига 
молик бирон-бир соҳага оид рўйхат 
(Мас, экишга рухсат этилган экин навла-
ри Р.и; кичик ёки хусусий корхоналар Р.и) 
Давлат Р.и деб юритилади.
РЕЖА — 1) бирор ишни ёки муайян 
дастурни тартиби б-н ўз вақтида бажа-
риш учун олдиндан белгилаб олинган 
аниқ ёки тахминий мўлжал (Мас, маъру-
за Р.си); 2) муайян нарсани кўриб чиқиш, 
ёндашиш усули, нуқтаи назар, белгили 
тартиб; 3) қилинаётган ишнинг тўғри 
чиқиши учун тортилган ип, сим, чизиқ 
ва ш.к. 4) иқтисодиётда — хўжалик 
субъекти, бошқарув тизимининг айрим 
бўғинлари фаолиятининг дастури. Ички 
и.ч. режаси (Мас, фирманинг ички Р.си) 
(қ. Бизнес режа), халқ хўжалиги (умум-
давлат) Р.си, регионал ва тармоқ Р.лари, 
жорий (1 й.гача бўлган) ва истиқбол Р.лар 
фарқданади. Яна қ. Режалаштириш.