O’zbekiston oliy ta’lim fan va innovatsiylar vazirligi

Mavzuning asoslanishi va dolzarbligi. Zamonamizning dolzarb muammolarini hal etishda ommaviy axborot vositalarining samarali ishtirokini ta’minlovchi omillar: - Matbuot erkinligi uning ichki qonunchiligiga muvofiq jurnalistik faoliyatni amalga oshirish imkoniyati sifatida.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari. Jumalistika kasbi qiyin sohalardan biri bo’lishiga qaramasdan, juda sharafli kasb hisoblanadi. Uning ma’suliyat darajasi keng ko’lamlidir va u bilangina cheklanib qolmaydi, balki u matbuotning ijtimoiy tabiati, funksiya va tamoyillaridan kelib chiquvchi talablariga ham amal qiladi.
Tadqiqotning hajmi va tuzulishi. Ishning dolzarbligi, ilmiy yangiligi, maqsad va vazifalari uning tuzulishini belgilab berdi. Tadqiqot ishi uch bo’lim (ularning har biri ikkitadan faslga ajratilgan), xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

I BOB. Jurnalistika va jurnalistning beqiyos o’rni va ahamiyati

1. 
   Kasb sifatida jurnalistikaning rivojlanishi va taraqqiy topishi
   

XXI asrda ijtimoiy-iqtisodiy nutqning ajralmas qismidir. odatda tranzitiv deb ataladi. Diskurs doimiy ravishda o’zgarib turadi va tizimli inqiroz paytida buni oldindan aytib bo’lmaydi. Shu bilan birga, ommaviy axborot vositalari uchun muhim bo’lgan o’zgarishlarning asosiy yo’nalishlarini aniqlash mumkin: siyosiy-mafkuraviy jihatlarda ikki qutbli dunyodan ko’p qutbli va ko’p qirrali dunyoga o’tish, mintaqaviy va milliy tuzilmalarni mustahkamlash; global sub’ekt (global iqtisodiyot, jamiyat, madaniyat) global mavzu bilan almashtiriladi; neoliberal iqtisodiy tendentsiyalar ommaviy axborot vositalarining bozor tarmog’i sifatida rivojlanishini shart qilib, ijtimoiy mas’uliyatli faoliyatdan voz kechishga undaydi; jamiyat ‘‘mozaik’’,’’atom’’ bo’lib chiqadi; fikrlash markazsizlashgan; insoniyatning ijtimoiy mas’uliyatiga asoslangan global strategiyalar majmuasi mavjud bo’lib, jamiyatda iqtisodiy va ijtimoiy tengsizlikning kuchayishi, terrorizm, irqiy murosasizlik bilan bog’liq tahdidlar; axloqiy va axloqiy mezonlar xiralashgan. Axborot va kommunikatsiyalar nutqning real parametrlarining ortib borayotgan virtualizatsiyasini ta’minlaydi. Uning onlayn va oflayn xususiyatlari raqamlashtirishning kengayishi va rivojlanishi, Internet va raqamli tafovut bilan belgilanadi. An’anaviy bosma jurnalistika internet va ijtimoiy tarmoqlar tomonidan ishg’ol qilinmoqda. Gazetadagi maqola emas, guvohlarning Instagramdagi posti o’quvchiga suv toshqini yoki flesh-mob haqida gapirib beradi. Jurnalistlar ish safarlariga kamroq borishadi, chunki siz shunchaki youtube-da voqea guvohlari tomonidan olib boriladigan jonli efirni tomosha qilishingiz mumkin. Mashhur odamlar o’zlari haqida nafaqat telekanalga bergan intervyusida, balki oddiygina Instagramda gapirishlari mumkin. Jurnalist faqat axborot uzatishda vositachi hisoblanadi. Endi deyarli har bir inson o’z ijtimoiy tarmoqlarida jurnalist bo’lishi mumkin. Shu sababli, eng erkin matbuot o’quvchilar obro’li an’anaviy nashrdan ko’ra ko’proq ishonadigan shaxsiy bloglarga aylandi. Bunday sharoitda professional jurnalistlar nima qilishi kerak? O’zgartiring va zamon bilan hamnafas bo’ling. O’z bloglaringizni faqat professional bo’lmagan mualliflarga qaraganda yaxshiroq va hissiyroq saqlang. Shu bilan birga, halol va ochiq fikrda bo’ling. Zamonaviy onlayn media mutaxassislarining videolari va nashrlari mashhur so’zni ‘‘kontent’’ deb ataydi. Demak, professional jurnalist eng yuqori sifatli kontent yaratishi mumkin va odamlar unga jalb qilinadi. O’z ishiga ishtiyoqli odam doimo o’zini anglash imkoniyatini topsa ajabmas. Internet va ijtimoiy tarmoqlarning rivojlanishi jurnalistika bilan bog’liq yangi kasblarning paydo bo’lishiga olib keldi. Kompaniyalar ma’lumot o’z mahsulot va xizmatlarini targ’ib qilishning yaxshi usuli ekanligini tushunib yetmoqda, ya’ni ularga auditoriya bilan bir tilda gaplasha oladigan professional yozuvchilar kerak. Jurnalistlar quyidagi kasblarni oson egallaydilar:
• Kopirayter – kompaniya veb-saytida reklama va maqolalar uchun matnlar yozuvchi mutaxassis.
• Kontent menejeri – turli aloqa kanallari (veb-sayt, ijtimoiy tarmoqlar, jurnal, youtube va boshqalar) orqali auditoriya bilan muloqot qilish strategiyasini ishlab chiqadigan mutaxassis.
• PR-menejer - reklama va jamoatchilik bilan aloqalar bo’yicha mutaxassis.
• Ichki aloqalar bo’yicha mutaxassis - korporativ tadbirlarni tashkil etuvchi, ichki ijtimoiy tarmoqlarni yurituvchi va jurnal chiqaradigan xodim.
• SMM-menejer – ijtimoiy tarmoqlarda kontent yaratish orqali global axborot makonida kompaniya imidjini shakllantiruvchi mutaxassis.
• Rerayter – tayyor matnni sayt yoki ijtimoiy tarmoqlar uchun moslashtiruvchi mutaxassis.
• Blogger - ‘‘o’z jurnalisti’’ .
Agar siz jurnalistika bo’yicha fundamental ta’lim haqida o’ylayotgan bo’lsangiz, unda ushbu kasblarni diqqat bilan ko’rib chiqing.
Jurnalist bo’lishning ijobiy va salbiy tomonlari
+ turli xil ijodiy ish
Zamonaviy ommaviy axborot vositalarining o’zgarishlari tashqi (iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, texnik va boshqalar) va ichki (texnologik, ta’lim, aqliy va boshqalar) omillar bilan belgilanadi. Aniqlovchi funktsiya iqtisodiy bo’ladi. SMS iqtisodiyot subyekti sifatida uning qonunlariga muvofiq ishlaydi; tahririyat siyosati foyda olishga, kapital aylanishining samaradorligiga qaratilgan biznes strategiyalari bilan belgilanadi; asosiy ommaviy axborot vositalarining ‘‘tovarlari’’ formatlari - axborot va auditoriya - ularni foydali sotish uchun optimallashtirilgan; foyda olishning yangi yo’nalishlarini izlash (masalan, kontentga bo’lgan huquqdan). Kontent sanoati dam olish sanoatiga, ko’ngilochar industriyaga aylanmoqda. Ijtimoiy institut sifatida ommaviy axborot vositalarining institutsional mustaqilligi aslida talab qilinmaydi, missiya sof utilitarga aylanadi. Sanoat ijodiy soha sifatida o’zgarishlarni boshdan kechirmoqda (masalan, ilgari sanoatning markaziy kasbi bo’lgan jurnalistika texnik, xizmat ko’rsatish kasblari bilan to’ldiriladi va ular bilan butunlay almashtiriladi). Keng ma’noda janr tuzilishi muammosi zamonaviy rus jurnalistikasida ilmiy fikrning eng dolzarb sohalaridan biri bo’lib qolmoqda. Janrlar nazariyasi bugungi kunda ham bir xil savollarni qo’ymoqda: janr nima, uning vazifasi nima, u yoki bu janr qanchalik barqaror. Ammo agar an’anaviy, bosma, jurnalistikada tadqiqotchilar janrni tavsiflovchi har qanday umumiy parametrlarni topa olgan bo’lsalar, elektron ommaviy axborot vositalari va ayniqsa onlayn nashrlar bu borada eng kam o’rganilganlar bo’lib qolmoqda.
Global tarmoqning rivojlanishi va unga kirish imkoniyati bilan Internet ommaviy axborot vositalari orasida alohida o’rin egalladi. Agar bundan o’n yil oldin World Wide Web faqat axborot manbai sifatida qaralgan bo’lsa, bugungi kunda biz ommaviy axborot vositalarining yangi turi - tarmoq ommaviy axborot vositalarining tug’ilishi haqiqatini aytishimiz mumkin, uning tarqatish vositasi Internet-kompyuter tarmog’iga aylandi.
Har yili va yaqinda har oyda onlayn nashrlar soni yuzlab marta ko’paymoqda. Bosma gazeta va jurnallarning analogi bilan bir qatorda, Internetda hozir va keyin faqat onlayn nashrlar paydo bo’ladi. Ularning o’ziga xos tipologik xususiyatlari va janr xususiyatlari mavjud. Ammo shu bilan birga, World Wide Web tadqiqotchisi deyarli har bir veb-nashrda an’anaviy jurnalistikaga tanish bo’lgan barcha janrlarning xususiyatlarini aniqlash mumkin bo’lgan muammoga duch keladi. Ammo asl veb-hisobotni topish juda qiyin. Aynan onlayn nashrlarning o’ziga xosligi va Internet nashrlari janrlarining o’ziga xos xususiyatlari mening ishimni o’rganish ob’ektiga aylanadi. Bu mashhur onlayn gazeta va jurnallar, masalan: Ytro, Lenta, yoshlar gazetasi ‘‘Territory’’ va ayollar onlayn jurnali ‘‘Beautytime’’ . Mening ishimdan maqsad Internetdagi davriy nashrlarning janr tuzilishini tavsiflash va onlayn jurnalistikaning asl janrlarini aniqlashdan iborat. Buning uchun muayyan muammolarni hal qilish taklif etiladi:
Zamonaviy jurnalistikaning janr shakllantiruvchi omillarini nazariy asoslab berish. Internet nashrlarining janr tuzilishining o’ziga xos xususiyatlarini asoslab bering. Veb-nashrlarning janr xususiyatlarini aniqlang. Turli janrdagi onlayn nashrlarda ma’lumotlarni taqdim etishning o’ziga xos xususiyatlarini aniqlaydi.
Faktografiya hodisalarni qamrab oladi va ularni savollarga javob beradigan faktlarga aylantiradi: qayerda, nima va qachon sodir bo’lgan, ya’ni. voqelikning obyektivlik (qaerda va nima) va dolzarbligi (qachon) xususiyatlarini aks ettiradi. Fakt - bu haqiqat. Analitika naqshlarni, umumlashtirishning turli darajalarini aniqlash va taqdim etish, shuningdek, mumkin bo’lgan hodisalarni (faktlarni) bashorat qilish uchun faktlar o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlaydi. Tasvir yaratish voqelik hodisalarining butun sinflari va toifalarining badiiy obrazi shaklida eng keng qamrovli umumlashtirilgan tasvirni yaratadi. Ko’pincha bu umumlashtirish jurnalistikani badiiy adabiyotga yaqinlashtiradigan jurnalistik (hatto badiiy) tiplashtirish deb ataladigan darajaga etadi. Ko’rsatish rejimlarini o’rganish jurnalistik muhitda doimo qo’yiladigan vazifa – janrni aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Janr makonining yana bir jihati shundan kelib chiqadiki, janr shakli hayot hodisalarini aks ettiruvchi materialni tartibga solishning ma’lum bir usulini nazarda tutadi. Janr tarkibiy va kompozitsion vositalar, til va uslub xususiyatlarining kombinatsiyasi bilan belgilanadi. Har bir janr o’ziga xos axborot mazmuniga, o’ziga xos faktlarni umumlashtirish darajasiga ega. Janr – tarixan shakllangan asar turi. Adabiy tanqidda turli adabiy janrlarga (epos, lirika, drama) mansub badiiy asar turi (shakl va mazmunning o’ziga xos xususiyatlari birligida). Janr keng asarlar guruhiga mansub xususiyatlarni umumlashtiradi.

2.