O`zbekiston Oliy va O`rta maxsus ta`lim vazirligi Namangan Davlat universiteti
Download 1.75 Mb. Pdf ko'rish
|
fumksional matematika
- Bu sahifa navigatsiya:
- 18. Lebeg-Stiltes integrali.
- 8-mavzu: Mеtrik fazo va ularga misollar. Mеtrik fazolarda yaqinlashish. Zich to`plamlar. Ochiq va yopiq to`plamlar. Kantor to`plam
- 1-§. Metrik fazolar va ularga misollar
§
6 − da amalga oshirilgan mulohazalarni qo‘llab, qandaydir ) ( ⋅ F µ o‘lchovni qurishimiz mumkin. Sonlar o‘qidagi F µ o‘lchovga nisbatan o‘lchovli bo‘lgan to‘plamlarning F ℜ sistemasi sanoqli yig‘indi va sanoqli keshishmaga nisbatan yopiq bo‘ladi, F µ o‘lchov esa − σ additiv bo‘ladi. Umuman olganda, F µ o‘lchovga nisbatan o‘lchovli to‘plamlar sinfi F funksiyaning tanlanishiga bog‘liq. Ammo R da o‘ngdan uzluksis kamaymaydigan F funksiya qanday tanlanmasin ochiq va yopiq to‘plamlar, shuningdek, ularning barcha chekli va sanoqli yig‘indi va kesishmlari, ularga to‘ldiruvchi to‘plamlar (ya’ni Borel to‘plamlari) o‘lchovli to‘plamlar 147 bo‘ladi. Sonlar o‘qida aniqlangan bunday F µ o‘lchov F funksiyaning tanlanishiga bog‘liq holda ba’zi hususiyatlarga ega bo‘ladi. Hozir F µ o‘lchovning ba’zi bir sinflari bilan tanishamiz. Bizga Lebeg o‘lchovi µ va Lebeg-Stiltes o‘lchovi F µ berilgan bo‘lsin. 18.1-ta’rif. Agar Lebeg o‘chovi nolga teng bo‘lgan ixtiyoriy A to‘plam uchun 0 = ) ( A F µ bo‘lsa, u holda F µ (Lebeg o‘choviga nisbatan) absolyut uzluksiz o‘lchov deyiladi. 18.2-ta’rif. Agar F µ o‘lchov uchun chekli yoki sanoqli A to‘plam mavjud bo‘lib, A bilan kesishmaydigan ixtiyoriy B to‘plam uchun 0 = ) (B F µ bo‘lsa (bu holat chekli yoki sanoqli qiymat qabul qiluvchi F funksiyalar uchun o‘rinli), u holda F µ diskret o‘lchov deb ataladi. 18.3-ta’rif. Agar F µ o‘lchovda istalgan bir nuqtali to‘plam nol o‘lchovga ega bo‘lsa va Lebeg o‘lchovi nolga teng bo‘lgan biror A to‘plam mavjud bo‘lib, 0 = ) \ ( A R F µ bo‘lsa, u holda F µ singulyar o‘lchov deyiladi. Endi biror ) < < < ( ] ; [ ∞ −∞ b a b a kesmada aniqlangan kamaymaydigan, o‘ngdan uzluksis F funksiyani olamiz. ] ; [ b a kesmada saqlanuvchi har bir ] ; [ β α kesmalar, ) ; ( β α intervallar va ) ; [ ], ; ( β α β α yarim intervallar sistemasidan tashkil bo‘lgan ]) ; ([ b a Σ yarim halqada F funksiya orqali (18.1)-(18.2) tengliklar yordamida m o‘lchovni aniqlaymiz. Keyin m o‘lchovni ]) ; ([ b a Σ dan o‘lchovni davom ettirishning Lebeg usulidan foydalanib, kengroq F Σ − σ algebraga davom ettiramiz. Bu F Σ − σ algebra ] ; [ b a kesmada saqlanuvchi barcha ochiq va yopiq to‘plamlarni, ularning barcha chekli va sanoqli yig‘indi va kesishmlarini, bu yig‘indi va kesishmalarning to‘ldiruvchilarini (demak, ] ; [ b a kesmada saqlanuvchi Borel to‘plamlarini) o‘zida saqlaydi. 18.4-ta’rif. Sonlar o‘qida yoki ] ; [ b a kesmada berilgan kamaymaydigan, o‘ngdan uzluksiz F funksiya vositasida yuqorida aytilgan usulda qurilgan F µ o‘lchov Lebeg-Stiltes o‘lchovi deb ataladi. Ko‘rsatish mumkinki, istalgan o‘lchov absolyut uzluksiz, diskret va singulyar o‘lchovlar yig‘indisi ko‘rinishida tasvirlanadi va bu tasvir yagonadir. 18. Lebeg-Stiltes integrali. ] ; [ b a kesmada aniqlangan va kamaymaydigan, o‘ngdan uzluksiz F funksiya yordamida hosil qilingan F µ Lebeg-Stiltes o‘lchovi berilgan bo‘lsin. Bu o‘lchov bo‘yicha ] ; [ b a kesmada Lebeg ma’nosida integrallanuvchi funksiyalar sinfini qaraymiz va har bir funksiyaga uning ∫ b a F d x f µ ) ( Lebeg integralini mos qo‘yamiz. F µ o‘lchov bo‘yicha aniqlangan bu integral Lebeg-Stiltes integrali deb ataladi va uning uchun ∫ b a x dF x f ) ( ) ( 148 belgilashdan foydalaniladi. Lebeg-Stiltes integralining ba’zi xususiy hollarini qaraymiz. I. Bizga ] ; [ b a kesmada aniqlangan, o‘ngdan uzluksiz, kamaymaydigan sakrashlar funksiyasi F berilgan bo‘lsin. U holda F µ diskret o‘lchov bo‘ladi. Agar ] ; [ b a x i ∈ nuqtalar F ning uzilish nuqtalari va i h sonlar F funksiyaning i x nuqtadagi sakrashi bo‘lsa, u holda ∫ b a x dF x f ) ( ) ( integral i i i h x f ) ( ∑ yig‘indiga teng bo‘ladi. II. Agar F funksiya ] ; [ b a kesmada aniqlangan kamaymaydigan absolyut uzluksiz bo‘lsa, u holda ∫ b a x dF x f ) ( ) ( Lebeg-Stiltes integrali ) ( ) ( x F x f ′ funksiyaning odatdagi ∫ ′ b a dx x F x f ) ( ) ( Lebeg integraliga teng bo‘ladi, ya’ni (18.3) . ) ( ) ( = ) ( ) ( ∫ ∫ ′ b a b a dx x F x f x dF x f Bu tasdiqning isboti. ... Integralning − σ additivlik xossasiga ko‘ra, (18.3) tenglikni F µ o‘lchov bo‘yicha integrallanuvchi sodda funksiyalar uchun ham umumlashtirish mumkin. Bizga f funksiyaga tekis yaqinlashuvchi, integrallanuvchi } { n f sodda funksiyalar ketma-ketligi berilgan bo‘lsin. Umumiylikni chegaralamasdan } { n f ketma-ketlikni kamaymaydigan deb hisoblashimiz mumkin. U holda )} ( ) ( { x F x f n ′ - kamaymaydigan ketma-ketlik deyarli hamma yerda ) ( ) ( x F x f ′ funksiyaga yaqinlashadi. Demak, } { F f n ′ ⋅ ketma-ketlik 13.2-teorema (Levi teoremasi) shartlarini qanoatlantiradi. (18.4) ) ( ) ( = ) ( ) ( ∫ ∫ ′ b a n b a n dx x F x f x dF x f tenglikda ∞ → n limitga o‘tib, ∫ ∫ ′ b a b a dx x F x f x dF x f ) ( ) ( = ) ( ) ( (18.5) tenglikni hosil qilamiz. Agar F kamaymaydigan funksiya sakrashlar funksiyasi va absolyut uzluksiz funksiyalar yig‘indisidan iborat bo‘lsa, u holda ixtiyoriy f integrallanuvchi ( F µ o‘lchov bo‘yicha ) funksiya uchun uning Lebeg-Stiltes 149 integrali qator (yoki chekli yig‘indi) va odatdagi Lebeg integralini hisoblashga keltiriladi. Agar F kamaymaydigan funksiya singulyar komponentani ham saqlasa, yuqoridagi tasdiqni aytish mumkin emas. Lebeg-Stiltes integrali tushunchasini F kamaymaydigan funksiya bo‘lgan holdan Φ o‘zgarishi chegaralangan funksiya bo‘lgan holga umumlashtirish mumkin. Aytaylik, ] ; [ b a kesmada o‘zgarishi chegaralangan Φ funksiya berilgan bo‘lib, v esa uning ] ; [ x a kesmadagi to‘la o‘zgarishi bo‘lsin. § 15 − da olingan natijalarga ko‘ra, ) (x v ] ; [ b a da kamaymaydigan, o‘ngdan uzluksiz funksiya bo‘ladi. Bundan tashqari Φ − v g = funksiya ham kamaymaydigan, o‘ngdan uzluksiz funksiya bo‘ladi. Ya’ni Φ funksiya ikkita monoton kamaymaydigan funksiyalar ayirmasi g v − Φ = ko‘rinishda tasvirlanadi. Agar f funksiya uchun ∫ ∫ b a b a dx x dg x f x dv x f ) ( ) ( ) ( ) ( va Lebeg-Stiltes integrallari mavjud bo‘lsa, u holda f funksiyaning Φ funksiya bo‘yicha Lebeg-Stiltes integrali ∫ ∫ ∫ − Φ b a b a b a dx x dg x f x dv x f x d x f ) ( ) ( ) ( ) ( = ) ( ) ( tenglik yordamida aniqlanadi. Aytaylik, Φ o‘zgarishi chegaralangan funksiya yana boshqa usulda W va h kamaymaydigan funksiyalarning h W − Φ = ayirmasi ko‘rinishida tasvirlansin. Agar ∫ Φ b a x d x f ) ( ) ( Lebeg-Stiltes integrali mavjud bo‘lsa, u holda ∫ ∫ ∫ ∫ − − b a b a b a b a dx x dh x f x dW x f dx x dg x f x dv x f ) ( ) ( ) ( ) ( = ) ( ) ( ) ( ) ( tenglik o‘rinli. Mustaqil isbotlang. Xulosa: f funksiyaning Φ o‘zgarishi chegaralangan funksiya bo‘yicha Lebeg-Stiltes integralini hisoblash uchun Φ funksiyaning ikki kamaymaydigan funksiyalar ayirmasi ko‘rinishidagi istalgan tasviridan foydalanish mumkin. 18.1-misol. ∫ ∞ − 0 ) ( 2 x dF x Lebeg-Stiltes integralini hisoblang. Bu yerda ) [0; = ∞ A yarim o‘q, ] [ = ) ( x x F funksiya esa x ning butun qismiga teng. Yechish. Ma’lumki, ] [ = ) ( x x F funksiya yordamida hosil qilingan F µ o‘lchov diskret o‘lchov bo‘ladi. I) ga ko‘ra, ( ) 0) ( ) ( 2 = ) ( 2 0 = 0 − − − ∞ ∞ − ∑ ∫ n F n F x dF n n x tenglik o‘rinli. Agar 1 = 0) ( ) ( − − n F n F tenglikni e’tiborga olsak, so‘nggi qator 150 yig‘indisini hisoblash mumkin. Bu qator 1 = 1 b va maxraji 2 1 = q bo‘lgan cheksiz kamayuvchi geometrik progressiyaning yig‘indisini ifodalaydi. Demak, 2. = 2 = ) ( 2 0 = 0 n n x x dF − ∞ ∞ − ∑ ∫ 18.2-misol. Quyidagi Lebeg-Stiltes integralini hisoblang. ∫ + 3 0 ) ( 1) ( x dF x . Bu yerda [0;3] = A kesma, 3. = ) ( 2 + x x F Yechish. Ma’lumki, 3 = ) ( 2 + x x F funksiya yordamida hosil qilingan F µ o‘lchov absolyut uzluksiz o‘lchov bo‘ladi. II) ga ko‘ra ∫ ∫ ⋅ + + 3 0 3 0 2 1) ( = ) ( 1) ( xdx x x dF x tenglik o‘rinli. So‘nggi integral jadval integrali bo‘lib uning qiymati 20 ga teng. Demak, 20. = ) ( 1) ( 3 0 ∫ + x dF x Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Lebeg-Stiltes o‘lchovi qanday bo‘lganda ∫ b a x dF x f ) ( ) ( Lebeg-Stiltes integralini hisoblash masalasi, ma’lum qator yig‘indisini hisoblashga keltiriladi. 2. F funksiya qanday shartni qanoatlantirganda ∫ b a x dF x f ) ( ) ( Lebeg-Stiltes integralini hisoblash masalasi, odatdagi Lebeg integralini hisoblashga keltiriladi. 3. ) ( ) ( 1 0 x dF x K ∫ Lebeg-Stiltes integralini hisoblang. Bu yerda − ) (x K Kantorning zinapoya funksiyasi, 1. 2 = ) ( + x x F 4. ) ( ) ( 1 0 x dF x K ∫ Lebeg-Stiltes integralini hisoblang. Bu yerda − ) (x K Kantorning zinapoya funksiyasi, . 2 ] [3 = ) ( x x x F + 151 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Колмогоров А.Н., Фомин С.В. Элементы теории функций и функционального анализа. Москва: Наука. 1989. 2. Sarimsoqov T.A. Haqiqiy o‘zgaruvchining funksiyalari nazariyasi. Toshkent: Fan. 1994. 3. Sarimsoqov T.A. Funksional analiz kursi. Toshkent: O‘qituvchi. 1986. 4. Люстерник Л.A., Соболев В.И. Элементы функционального анализа. Москва: Наука. 1965. 5. Треногин В.А. Функциональный анализ. Москва: Наука. 1980. 6. Sh.A. Ayupov, M.A. Berdiqulov, R.M. Turg‘unboyev. Funksiyalar nazariyasi. Toshkent. 2004. 7. Sh.A. Ayupov, M.A. Berdiqulov, R.M. Turg‘unboyev. Funksional analiz. Toshkent. 2008. 8. Л. Д. Кудрявцев. Kурс математического анализа. Том 1. Москва. Высшая школа. 1988. 7 8-mavzu: Mеtrik fazo va ularga misollar. Mеtrik fazolarda yaqinlashish. Zich to`plamlar. Ochiq va yopiq to`plamlar. Kantor to`plam Bu bob metrik fazolar va undagi asosiy tushunchalarni bayon qilishga bag‘ishlangan. Bu bob 4 paragrafdan iborat. Birinchi paragrafda metrik fazo ta’riflanib, ularga ko‘plab misollar keltirilgan. n R to‘plamda har xil metrikalar kiritilgan. Metrikaning uchburchak tengsizligini isbotlashda Koshi-Bunyakovskiy, Minkovskiy va Gyolder tengsizliklaridan foydalanilgan. O‘z navbatida bu tengsizliklar ham o‘z isbotlarini topgan. Koshi-Bunyakovskiy, Minkovskiy va Gyolder tengsizliklarining integral formasi ham keltirilgan. Bundan tashqari gomeomorf va izomorf metrik fazolar ta’riflanib, ularga misollar keltirilgan. 2-paragraf esa metrik fazolarda yaqinlashish va undagi ochiq va yopiq to‘plamlarning xossalariga bag‘ishlangan. Ochiq va yopiq to‘plamlarni ta’riflash uchun biz, yordamchi tushunchalar - urinish nuqtasi, limitik nuqta, yakkalangan nuqta va ichki nuqta ta’riflarini berganmiz. Keyin yopiq va ochiq to‘plamlarning xossalari isbotlangan. Jumladan metrik fazoda to‘plam ochiq (yopiq) bo‘lishligining yetarli va zarur shartlari keltirilgan. Yaqinlashuvchi ketma-ketlik ta’riflanib, unga misollar keltirilgan. Metrik fazoning hamma yerida zich va hech yerda zichmas to‘plamlar ta’riflanib, ularga misollar qaralgan. n R , 2 ], , [ ], , [ , l b a C b a C R p n p fazolarning separabel metrik fazolar bo‘lishligi ko‘rsatilgan. Separabel bo‘lmagan metrik fazoga misol keltirilgan. Sonlar o‘qidagi ochiq to‘plamlarning strukturasi berilgan. 3-paragraf to‘la metrik fazolarga bag‘ishlangan. Yaqinlashuvchi va fundamental ketma-ketliklar orasidagi bog‘lanish ochib berilgan. n R , 2 1 ], , [ , , l b a C R R n n ∞ metrik fazolarning to‘laligi isbotlangan. ] , [ 2 b a C ning to‘la bo‘lmagan metrik fazo ekanligi isbotlangan. Metrik fazoning to‘la bo‘lishligi haqidagi ichma-ich joylashgan yopiq sharlar haqidagi teorema hamda Ber teoremasi isbotlangan. Har qanday metrik fazoni to‘ldirish mumkinligi haqidagi teorema isboti bilan berilgan. Metrik fazolarda kompakt va nisbiy kompakt to‘plam tushunchalari berilgan. Asosiy funksional fazolar ] , [ b a C va 2 l da kompakt (nisbiy kompakt) lik kriteriylari keltirilib isbotlangan. Kompakt (nisbiy kompakt) va kompakt bo‘lmagan (nisbiy kompakt bo‘lmagan) to‘plamlarga misollar keltirilgan. 4-paragraf qisuvchi akslantirishlar prinsipi va uning tadbiqlariga bag‘ishlangan. To‘la metrik fazolarda har qanday qisuvchi akslantirishning yagona qo‘zg‘almas nuqtasi mavjudligi isbotlangan. Qisuvchi akslantirishlar prinsipining n R metrik fazodagi algebraik tenglamalar sistemasiga tadbig‘i bayon qilingan. Bundan tashqari chiziqli va chiziqli bo‘lmagan integral tenglamalarni yechishda qisuvchi akslantirishlar prinsipidan qanday foydalanish mumkinligi bayon qilingan. 8 1-§. Metrik fazolar va ularga misollar Analizdagi eng muhim amallardan biri bu limitga o‘tish amalidir. Bu amalning asosida sonlar o‘qidagi ikki nuqta orasidagi masofa tushunchasi yotadi. Analizda kiritilgan ko‘pgina fundamental tuchunchalar sonlar o‘qining algebraik xususiyatlariga bog‘liq emas. Haqiqiy sonlar haqidagi tasavvurimizni to‘plam ma’nosida umumlashtirib, metrik fazo tushunchasiga kelamiz. Metrik fazo tushunchasi hozirgi zamon matematikasida muhim o‘rinni egallaydi. 1.1-ta’rif. Bo‘shmas X to‘plamning ixtiyoriy x va y elementlar juftiga aniq bir manfiymas ) , ( y x ρ son mos qo‘yilgan bo‘lib, bu moslik 1) 0 ) , ( = y x ρ ⇔ y x = , 2) ) , ( ) , ( x y y x ρ ρ = (simmetriklik aksiomasi), 3) ) , ( ) , ( ) , ( z y y x z x ρ ρ ρ + ≤ (uchburchak aksiomasi) shartlarni qanoatlantirsa, ρ ga X dagi masofa yoki metrika deb ataladi. ) , ( ρ X juftlik metrik fazo deyiladi. Odatda metrik fazo, ya’ni ) , ( ρ X juftlik bitta X harfi bilan belgilanadi. Agar X to‘plamda n ρ ρ ρ ..., , , 2 1 metrikalar aniqlangan bo‘lsa, u holda ) , ( 1 ρ X , ) , ( 2 ρ X , ..., ) , ( n X ρ metrik fazolar mos ravishda n X , , X , X K 2 1 harflari bilan belgilanadi. Endi metrik fazoga bir nechta misollar keltiramiz. Download 1.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling