O`zbekiston Raspublikasi Oliy va o`rta-maxsus ta`lim vazirligi

II Bob. Bibliografik axborotning asosiy shakllari, axborotni yig‘ish va uzatish
2.1.Oʻzbekiston Respublikasi milliy kitob palatasi respublika davlat biblografikasining asosiy markazidir.
Oʻzbekiston Respublikasi milliy kitob palatasi respublika davlat B.sining asosiy markazidir. OʻzRda Bibliografiya ishi bilan, shuningdek Oʻzbekiston Davlat kutubxonasi, Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi asosiy kutubxonasi va boshqa kutubxonalar ham shugʻullanadi. B.ishiga oid ilmiy ishlar asosan Abdulla Qodiriy nomidagi Toshkent davlat madaniyat institutining"B." kafedrasida olib boriladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng jamiyat taraqqiyotining barcha b o ^ in larid a — siyosatda, iqtisodda, shuningdek, m a’naviyatda va m adaniyatda ham tub 0‘zgarishlar yuz berdi. Mustaqillik yillarida to ‘plangan tajribalar, dunyo jamoatchiligi tomonidan o‘zbek modeli deb tan olingan okzimizga xos va o‘zimizga mos bo‘lgan taraqqiyot yo‘li — kelajagi buyuk davlatni barpo etish yo‘lidagi amalga oshirilayotgan barcha tarixiy o ‘zgarish va yangilanishlar yurtdoshlarimizning qalbi va ongiga hamda shuuriga ulkan ta ’sir ko‘rsatmoqda. M a’naviy qadriyatlarimizni ilm-fan va taraqqiyot yutuqlari bilan boyitib borish, o ‘zligimizni chuqurroq anglash, milliy g‘oya va istiqlol mafkurasi tamoyillarini xalqimiz ongiga singdirish asosiy vazifalarimizdandir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida belgilab berilgan vazifalarimizni izchil davom ettirish, ta ’lim-tarbiya tizimini zamon talablari asosida takomillashtirib borish davlatimiz qudrati va m am lakatim iz kelajagi boklgan bilim li, dono va m a’naviy barkamol kadrlarga bogiiq. Bu har bir kishidan ana shunday ulkan axborot olamiga kirib borishda, undan o‘ziga zarur va eng qimmatli axborotni ola bilish ko‘nikmasini, mahoratini, san’atini egallashni talab etmoqda. Internet tizimi ham juda kengaydi. Endi kitobxon dunyo miqyosida o‘zi istagan davlatning kutubxonasi fondidagi adabiyotlar haqida ham, dunyo m a’naviyatidagi o fczgarishlar haqida ham bemalol o‘z kutubxonasida o ktirib ma’lumot olish imkoniga ega. Bu esa axborot manbalari bilan axborot iste’- molchilari o‘rtasida qarama-qarshiliklarga sabab bo‘lmoqda. Endi iste’molchi tobora axborot qidirishda, uni tanlashda, undan unumli foydalanishda, uni qayta ishlab chiqishda yordamga muhtojlik sezmoqda. 2006- yil 20- iyunda qabul qilingan O kzbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. K arim ovning „Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta ’minlash to‘g‘risidagi qarori“da aholiga axborot-kutubxonachilik xizmati ko‘rsatishni yaxshilash, axborot-resurs markazlari sifatida kutubxonalarni qayta tashkil etish, buning uchun chora-tadbirlar belgilash, ularda o ‘sib kelayotgan yosh avlodning intel Ma'lumotlar bazasi - bu to'plam bir-biri bilan bog'liq bo'lgan, uni saqlash, izlash va foydalanishni osonlashtirish uchun muntazam ravishda saqlanadigan va tashkil etilgan ma'lumotlar. Ingliz tilida u sifatida tanilgan ma'lumotlar bazasi.

5-rasm Oʻzbekiston Respublikasi milliy kitob palatasi respublika davlat biblografikasining asosiy markazidir.
Ma'lumotlar bazalari tez va osonlikcha ishlatilishi mumkin bo'lgan katta hajmdagi ma'lumotlarni saqlash bilan tavsiflangan analog tizimdan raqamli tizimga o'tgan kompyuter va elektron yutuqlardan so'ng rivojlandi.Ma'lumotlar bazalarining maqsadi ma'lumotlardan foydalanish va ulardan foydalanishni osonlashtirishdir, shuning uchun ular biznes, jamoat va ilmiy sohalarda, shuningdek kutubxonalarda va boshqalarda keng qo'llaniladi. lektual salohiyatini o ‘stirishga e’tiborni qaratish, aholining olamshumul axborotga boigan ehtiyojini qondirish uchun shart-sharoitlar yaratish, zamonaviy axborot texnologiyalarining ham imkoniyatlaridan foydalanish vazifasi qo‘yildi. 2011-yil 23-fevralda qabul qilingan bu qaror „2011—2015- yillarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida axborotkutubxona va axborot-resurs xizmatini yanada sifatli takomillashtirishning chora-tadbirlari to‘g‘risida“ deb nomlandi va 2015-yilga qadar mamlakatimiz kutubxonalari qoshida 1815 ta elektron kutubxona va ular uchun 400 mingdan oshiq elektron shakldagi axborot-kutubxona resurslarini yaratish vazifasi belgilab berildi. Ana shu vazifalami amalga oshirishda bibliografiya yordamga keladi.
Bibliografiya va bibliografiyashunoslik maxsus predmetlardan bo‘lib, kutubxonachi kadrlar tayyorlovchi fakultetlarda, madaniyat, san’at va pedagogika kollejlarining kutubxonachilik bo‘limlarida o ‘tiladi. Bibliografiya kursini o ‘rganish nazariy masalalar, amaliy mashg‘ulotlar, tajriba darslari, mustaqil ishlar yordamida olib boriladi. Kutubxonalarda olib boriladigan ishlab chiqarish amaliyotlari davomida m a’ruza matnlarida berilayotgan nazariy masalalar amaliy mashg^ulotlar va mustaqil ish orqali mustahkamlanib boriladi. Talaba o‘zini o‘zi muntazam tekshirib borish, nazorat qilish imkoniga ega bo‘ladi. Mazkur o ‘quv qo‘llanma birmuncha murakkab, ammo juda qiziqarli bo‘lib, kutubxona ish faoliyatida foydali bo‘lgan bibliografik va axborot jarayonlarini o‘rganishda sizga yordam beradi.
Chunki barcha mutaxassislikka oid fanlar bu fan bilan bog‘liq holda o krganiladi, kutubxona ish jarayonlarining barcha sohalarida ana shu fan yordamida olingan bilim zarur bo‘ladi, kitobxonlarga o ‘ziga mos axborotni topish va yetkazib berish, o‘z vaqtida axborot berish ham shu fan yordamida o‘rganiladi. Bibliografiya predmeti o lquvchilarni kitobni bilish, uning sirlarini anglash, axborot tanlash, uni kitobxonga yetkazib berish ilmi bilan qurollantiradi. Bibliografiya milliy g‘oyaning asosiy tushuncha va tamoyillarini targ‘ib etishda, Prezident I. A. Karimov asarlaridan, ko‘rsatma va farmonlaridan foydalangan holda okquvchilarga amaliyotda bibliografik sharhlashni, adabiyotlarning turli xil ro‘yxatlarini tuzishni, ko‘rsatkich va bibliografik qo'llanmalarni tuzish metodikasini, kerakli ma’lumotlarni qayerdan, qaysi yo‘l bilan, qaysi vositalar yordamida olish kerakligini, kutubxonada kartotekalar tuzish, kitobni targ‘ib qilish metodikasini okrgatadi. Bibliografiya kursi 3 yil davomida o'qitilib, 2 ta asosiy qismga bo'linadi: 1. Umumiy bibliografiya. 2. Soha bibliografiyasi. Bibliografiyaning umumiy qismida bibliografiya nazariyasi va tashkil qilinjshi, uning ijtimoiy roli, turlari, bibliografiyaning obyektlari, bibliografik faoliyat turlari, uning asosiy jarayonlari, axborot-bibliografik resurslar, bibliografiyalash metodikasi, 0‘rta Osiyoda bibliografiya tarixi, 0‘zbekistonda retrospektiv, tavsiya va ilmiy-yordamchi bibliografik qo‘llanmalar va boshqa masalalar o ‘rganiladi. Ushbu o ‘quv qoilanm a bibliografiya kursi bokyicha madaniyat kollejlari o‘quvchilari uchun, umuman, mazkur kurs bo‘yicha tayyorlangan birinchi adabiyotdir. Biz o kquv qo‘llanmada iloji boricha, mamlakatimiz bibliografiyasi tajribalaridan foydalanishga, uni keng va atroflicha yoritib berishga, nazariy masalalarni amaliy va tajriba mashg‘ulotlari bilan mustahkamlashga harakat qildik. Okquv qo‘llanmada har bir mavzuni izchil ketma-ketlikda joylashtirishga, mavzu nomidan so‘ng uning maqsadini, oxirida esa xulosalar va tekshirish uchun savol va topshiriqlarni berib bordik.
Darslikning V va VI bobini yoritishda pedagogika fanlari nomzodi, Toshkent davlat madaniyat instituti „Bibliografiya va huijatshunoslik“ kafedrasi dotsenti Muso Mamatovich Turopovning qo’lyozma materiallaridan foydalandik.
Bibliografiya kursini o‘rganish ta’lim jarayonida o‘rganiladigan barcha mutaxassislik fanlari — ,,Kutubxonashunoslik“, „Hujjatlar fondi va elektron katalog“, „Kutubxona menejmenti“, „Axborot-kutubxona texnologiyasi“, „Internet tizimidan foydalanish“, „Kutubxona ishini avtomatlashtirish“, „Elektron kutubxona44, „Axborot-kutubxona dizayni“, umumta’lim fanlari nutq madaniyati, pedagogika, psixologiya fanlarida o ‘rganiladigan bilimlar juda kerak bo‘ladi. Bibliografiya ishi bilimli, sabr-toqatli, sinchkov va ziyrak kishining ishi ekanligini unutmang „Bibliografiya44 so4zi birinchi marta Qadimgi Gretsiyada qo4llanilgan. So4zma-so4z tarjima qilinganda biblion — „kitob44, grapho — „yozaman14 degan m a’noni anglatadi. Kitob nashr etish ishi boshlangunga qadar bu tushuncha kitobni yozish, ko4chirib yozish ma’nosida qo4llanilgan. U vaqtlarda kitobni yozish va ko‘chirib yozish qo‘l mehnati bilan amalga oshirilgan. Bu ishni bajarganlarni bibliograflar deb atashgan. 0 ‘sha paytda bibliograflardan alohida mukammal bilim talab etilmasdan, faqat yozishni va o‘qishni bilish talab qilingan bo‘lsa-da, bu ish juda yuqori malakali va istiqbolli ish hisoblangan.
Q og‘oz kashf bo‘lgunga qadar 0 ‘rtayer dengizi mamlakatlarida papirus, Mesopotamiyada loy plastinkalardan, Xitoyda ipakdan, Hindistonda palma daraxti barglaridan foydalangan holda axborotning qo‘lyozma shakllarini tarqatishgan. Ikkinchi darajali axborotning qadimgi shakllari yozma madaniyat tarixi bilan bog‘liq boklib, Vizantiyaning bibliografik yodgorliklari, Shumerning bibliografik matnlari, amerikalik tadqiqotchi S. N. Kramerning va boshqa Assuriya madaniyati namoyandalarining asarlarida tasdiqlangan. Eramizdan oldingi uchinchi ming yillikda yer yuzidagi birinchi kutubxonalar Qadim gi Shum erda paydo bo’lgan. Shum er xonligidagi kutubxona xodimlari loy-tablichkalardagi klin yozuvlarini katta yopiq qutilarda va savatlarda saqlaganlar. Nishopur saroyida
6-rasm Biblografik baza.