O„zbekiston repsublikasi oliy va o„rta mahsus ta‟lim vazirligi

1.3. Ishlab chiqarish menejmentini loyihalashtirish usullari 

     Ishlab  chiqarish  menejmentini  takomillashtirish  bо‗yicha  ishlar  bozor 

munosabatlariga о‗tilayotgan bugungi kunda ayniqsa muntazam olib boriladi.  

1. Bunda boshqa rivojlangan mamlakatlar yoki sanoat tarmoqlarining tajribasidan 

foydalanishga  harakat  qilinadi.  Bu  ishlab  chiqarish  menejmenti  tashkilotini 

takomillashtirishni asoslashning tajriba usuli deb ataladi. 

Tajriba  usulining  qо‗llanishi  boshqa  korxonalardagi  shunday  vazifalarning 

yechimlarini  о‗rganish  va  amalda  yuzaga  kelgan  vaziyatning  tahlili  asosida  о‗z 

korxonasida о‗zgarishlar qilishni anglatadi.  

2. Tashkiliy vazifalarning yechimini tayyorlash va asoslashning boshqa bir usuli  

yekspert usulidir. Bu  usul ham  hal qilinuvchi vazifalarning  mohiyatini  yaxshi biluvchi 

mutaxassislarning tajribasiga asoslanadi. Turli ekspertlardan aniq xulosalar olish uchun 

sо‗rovnomalar  tayyorlanadi  va  ularga  tajribalarning  har  xil  variantlari  oldindan  yozib 

qо‗yiladi.  Turli  ekspertlarning  xulosalari  qayta  ishlanadi  va  umumlashtirilgan  natija 

olinadi.  

3.  Alohida  tashkiliy  vazifalar  (tashkiliy  tuzilmalar,  xodimlarning  sonini 

belgilash)ni hal qilish amaliyotida meyor usuli keng qо‗llanadi. 

Tashkiliy  vazifalarning  yechimlarini  asoslash  uchun  xizmat  qila  oladigan  qator 

meyorlar  ishlab  chiqilgan.  Ular  orasida  boshqaruv  normasi  (rahbarlar  va  ularning  qо‗l 

ostidagi  xodimlar  sonining  nisbati);  namunaviy  shtat  rо‗yxatlari,  ish  joylarini  tashkil 

qilishning namunaviy loyihalari va boshqa normalar bor. 

4.  Tashkiliy  yechimlarni  asoslashda  parametrik  (omilga  oid)  usul  muhim 

ahamiyatga ega. Uning mohiyati boshqariluvchi о‗zaro bog‗liq obyekt va boshqaruvchi 

tizimni tavsiflovchi о‗zaro bog‗liq bо‗lgan omillarni aniqlashdan iborat. Korxonalarning 

guruhlari  bо‗yicha  о‗tkazilgan  maxsus  tadqiqotlarning  ma‘lumotlariga  kо‗ra  obyekt 

parametrlari  (omillari)  va  boshqaruv  subyektining  miqdoriy  nisbati  haqidagi 

materiallarga  ishlov  berish  natijasida  bog‗liqlik  (funktsional  yoki  korrelyatsion)  shakli 

va bu bog‗liqliklarning miqdoriy ifodasi topiladi. 

Bunda, odatda, boshqaruvchi tizimning ishiga 2-3 omilning ta‘sirini kо‗rsatuvchi 

parametrik (omilga oid) bog‗liqliklar aniqlanadi. 

5.  Sо‗nggi  yillarda  boshqaruvni  loyihalashtirish  maqsadlari  uchun  matematik 

modellashtirish  usullari  qо‗llanmoqda.  Boshqaruv  tashkiloti  sohasida  modellashtirish 

---

usulini  qо‗llash  eng  yaxshi  yechimlarni  ishlab  chiqarish  jarayonida  yemas,  balki 

dastlabki  hisob-kitoblar  paytida  topish  imkonini  beradiki,  bu  ishlab  chiqarishdagi 

kо‗pgina xato va yо‗qotishlarning oldini oladi.  

Modellashtirish  deganda  tavsiflanuvchi  real  mavjud  bо‗lgan  obyekt  (namunaviy 

va  nonamunaviy  tizimlar,  muhandislik  qurilmalari)ning  asosiy  jihatlarini  matematik 

ramzlar,  texnik-iqtisodiy  kо‗rsatkichlar,  grafiklar  yoki  plakatlar  kо‗rinishida  shartli 

belgilash  tushuniladi.  Modellashtirish  modeli  modelda  eksperiment  о‗tkazish  imkonini 

beradi. Hozirgi kunda modellashtirish usuli, tizimli yondashuv vositasi sifatida, barcha 

faoliyat  sohalarida  qо‗llaniladi.  Ijtimoiy-iqtisodiy  tizimni  modellashtirish  alohida  asos 

ma‘lumotlarni osongina о‗zgartirish, loyiha yoki boshqaruv qarorining turli variantlarini 

kо‗rib  chiqish  va  uning  oqibatlarini  oldindan  kо‗rish  imkonini  beradi.  Odatda, 

boshqaruv tashkiloti modeli boshqaruv faoliyatining qaysidir bitta jihatini qamrab oladi. 

Shuning  uchun  modellashtirish  boshqaruv  tashkilotini  loyihalashtirishning  xilma-xil 

usullari о‗rnini tо‗liq bosa olmaydi. 

Modellashtirishning  marketing,  matematik,  grafik,  aralash  usullari  farq  qilinadi. 

Modellashtirish  obyektlari    boshqaruv  organlari  tuzilmasi,  boshqaruv  organlari 

funksiyalari,  ma‘lumotlarni  tо‗plash,  uzatish,  qayta  ishlash  va  qaror  qabul  qilish 

jarayonlari,  ishlab  chiqarish  tuzilmasi,  boshqaruv  usullari,  boshqaruv  qarorlarini 

tayyorlash,  qabul  qilish  va  ularning  ijrosini  tashkil  yetish  jarayoni,  informatsion 

aloqalar, bо‗limlar va mutaxassislarning ma‘muriy-huquqiy munosabatlari, odamlarning 

ijtimoiy-ruxiy munosabatlari hisoblanadi.      

6.  Tahliliy  hisob-kitob  usuli  ishlab  chiqarish  menejmenti  tashkilotini 

takomillashtirish maqsadlari uchun yeng maqbul usul hisoblanadi. U boshqaruv bо‗g‗ini 

va  tizimchasidan  kelib  chiqib,  yuqorida  sanab  о‗tilgan  usullaridan  uyg‗unlikda 

foydalanishni nazarda tutadi.  

Tahliliy  hisob-kitob  usuli  yerishilishi  lozim  bо‗lgan  maqsadlarni  aniq  belgilash 

asosiga  quriladi.  Ishlab  chiqarish  menejmenti  tashkiloti  qо‗yilgan  maqsadlarga  qisqa 

vaqt  ichida,  kam  sarf-xarajatlar  bilan  yerishish  uchun  qulay  shart-sharoit  yaratishi 

lozim.  

Ishlab  chiqarish  menejmentini    loyihalashtirish  va  uni  takomillashtirish  jarayoni 

odatda quyidagi bosqichlardan о‗tadi: 

-  Boshqaruv  obyekti  oldiga  jamoa  hal  qilishi  lozim  bо‗lgan  vazifalarni 

belgilovchi  maqsadni  qо‗yish.  Masalan,  korxonani  xususiylashtirish,  yangi  ishlab 

chiqarish texnologiyasiga о‗tish, boshqaruv usullarini о‗zgartirish. Shu bilan bir vaqtda 

boshqaruvchi  tizim  oldiga  qо‗yiluvchi  va  umumiy  vazifalarni  hal  qilishga  qaratilgan 

maqsadlar belgilanadi. 

- Loyihalashtirishning keyingi bosqichi ishlab chiqarishning holati va rivojlanish 

tendentsiyalari,  shu  jumladan  boshqaruv  obyekti  va  boshqaruvchi  tizimning  tahlili 

hisoblanadi. Xо‗jalik yuritish faoliyatini tahlil qilish jarayonida ijobiy tajriba va ishlab 

chiqarish zaxiralari, ularning boshqaruvchi tizimga ta‘siri darajasi aniqlanadi. 

Ishlab chiqarish-xо‗jalik yuritish faoliyati va mavjud boshqaruv tizimining tahlili 

oldindan  tuzilgan  va boshqaruv  obyekti  direktori  tomonidan  tasdiqlangan  taqvimiy  ish 

grafigiga kо‗ra о‗tkazilishi lozim. Tahlilni о‗tkazish uchun bu korxonaning xodimlarini 

jalb  qilish  zarur.  Korxona  jamoasi  bajariladigan  ishlarning  rejasi  bilan  tanishtirilishi 

lozim. 

---

Bu  prinsipial  ahamiyatga  ega.  Ishlab  chiqarish  menejmentini  takomillashtirish, 

ayni  davrdagi  ahvolning  tahlili,  aniq  chora-tadbirlarni  ishlab  chiqishda  xodimlarning 

ishtirok yetishi bu chora-tadbirlarni amalga oshirishni yengillashtiradi. 

3.Maqsadlarni  belgilash  va  tahlil  о‗tkazishdan  loyihalashtirish  topshirig‗ini 

tuzishga о‗tiladi. Uning mazmuni loyihani ishlab chiqish jarayonida hal qilinishi lozim 

bо‗lgan asosiy vazifalar bilan belgilanadi. 

Topshiriqda  ishlab  chiqarish  menejmentini    takomillashtirishning  asosiy 

yо‗nalishlari:  tashkiliy  tuzilma,  axborot  bilan  ta‘minlash,  boshqaruv  qarorlarini  qabul 

qilish usullari va funksiyalari belgilanadi. 

4.Sо‗ng  ishlab  chiqarish  menejmentini    takomillashtirishning  tanlangan 

yо‗nalishlari bо‗yicha chuqur tashkiliy-iqtisodiy tadqiqotlar о‗tkaziladi va boshqaruvni  

loyihasi  ishlab  chiqiladi.  Ishlab  chiqarish  menejmentini    takomillashtirish  loyihasi  о‗z 

ifodasini  topadigan  asosiy  hujjat  ―Tadqiqot  natijalari  va  belgilangan  chora-tadbirlar 

tо‗g‗risida hisobot‖ hisoblanadi. 

5.Ishlab  chiqarish  menejmentini  takomillashtirish  loyihasining  yakuniy  bosqichi 

ixtisoslashgan  tashkilotlar  tomonidan  amalga  oshiriladi  va  bu  ularning  yuqori  sifatini 

kafolatlaydi.