O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Goratsiy (m.o. 65) Vergiliyning zamondoshi va do‘sti, Avgust 
davrining ikkinchi ulug‘ shoiri Kvint Goratsiy Flakk miloddan old-
ingi 65 yilda Italiya janubidagi Vinuziya shaharchasida tug‘ilgan. 
Uning otasi soliq yig‘uvchi bo‘lib, Apuleyada uncha katta bo‘lmagan 
mulkka egalik qilgan. Goratsiy avval Rimda, keyin Afinada saboq 
oladi, o‘tmishdagi ulug‘ yunon shoirlarining asarlarini qunt bilan 
o‘rganadi. O‘zining aytishicha ilk she’rlarini yunon tilida yozgan. 
Uning dastlabki she’rlariyoq kitobxonlarga, shu jumladan Vergiliy-
ga manzur bo‘ladi. Aynan Vergiliy uni adabiyotning atoqli homiysi 
Silniy Metsenat bilan tanishtiradi. Shoir sevgi-muhabbat, do‘stlik, 
hayot oqimining tez oqarligi haqida yozdi. Avgustning muruvvati 
va Metsenantning himmatlari tufayli Goratsiy tez orada muhtojlik 
tashvishlaridan qutulib, dorilamon hayot kechira boshlaydi.

---

84
Goratsiy she’riyatning turli janrlarida ijod qildi: oda, satira, mad-
hiya, nomalar shular jumlasidan. Shoir ijodida san’at va she’riyatning 
jamiyatdagi o‘rni masalalariga katta e’tibor qaratilgan. “Avgustga 
noma”da she’riyat insonni shakllantirishi, unga taskin berishi, dar-
diga davo bo‘lishi haqida so‘z yuritilsa, “She’riyat san’ati haqida” 
nomasida asarni qanday qurish va so‘z boyliklaridan umumli foy-
dalanish, xarakterlarni qanday yaratish haqida maslahatlar beradi. 
Uning mashg‘ur “Haykal o‘rnatdim men” qasidasida ijodkor va 
she’riyatning umriboqiyligi mavzusi qalamga olingan.
Goratsiyning ijodiy me’rosi bizgacha deyarli to‘la holda yetib 
kelgan. Ular quyidagilar:
1. “Epodlar” deb ataluvchi 17 she’rdan iborat bitta to‘plam.
2. “Satiralar” deb ataluvchi 18 she’rdan iborat ikkita to‘plam.
3. “Qasidalar” deb nomlanuvchi 103 she’rdan iborat to‘rtta 
to‘plam.
4. “Nomalar” deb ataluvchi 23 she’rdan iborat ikkita to‘plam.
5. “Bayram madhiyasi” she’ri. 
Goratsiy ijodida favqulotda o‘rin tutadigan shoh asari shubhasiz, 
uning “Qasidalar”idir. To‘rt majmuadan iborat bo‘lgan qasidalarn-
ing birinchi uch qismini shoir miloddan avvalgi 23 yilda, to‘rtinchi 
qismini 13 yilda nashr qildiradi. Shoirning o‘zi to‘rtala to‘plamga 
kirgan asarlarining barchasini “qo‘shiqlar”, “she’rlar” deb atagan 
bo‘lsa ham, antik davrda “qasida” nomi bilan mashhur bo‘lgan.
“Qasidalar” muallifi qadimgi yunon shoirlari ixtiro etgan rang-
barang va murakkab she’riy vaznlardan ustalik bilan foydalangan 
va shu orqali Rim she’riyatining shaklini boyitib, unga turli-tuman 
go‘zal va nozik taronalar bag‘ishlagan. Qasidalar mazmun jihatidan 
ham, janr jihatidan ham benihoyat xilma-xildir.
Goratsiy ijodining butun mazmuni – xoh “Epodlar” da bo‘lsin, 
xoh “Satiralar”da bo‘lsin, xoh “Qasidalar”da bo‘lsin – asosan shod-
xurramlikni, yor-do‘stlikni, may va ishq-muhabbatni targ‘ib qilish-
dan iboratdir. Uning fikricha inson uchun bularning birontasidan 
saqlanishning hech qanday zaruriyati yo‘q.

---

85
Goratsiy lotin tilida mutlaqo yangi lirika yaratdi. Qasidalardagi 
fikriy teranlik, shakliy rang-baranglik, uslubining nafisligi, ixcham-
ligi, sodda va ravonligi – ulug‘ shoir tomonidan Rim she’riyatiga 
kiritilgan yangiliklarning yorqin namunasidir. Shoir o‘z ijodiga 
yakun yasab, “Qasidalar” uchinchi majmuasining “Haykal” nomli 
mashhur 30-qasidasida Rim she’riyatining taraqqiyoti yo‘lidagi 
buyuk xizmatlarini, inchunin, lirik shoir sifatida abadiy barhayot 
qolajagini e’tirof etar ekan, g‘urur bilan yozilgan bu so‘zlarda hech 
qanday mubolag‘a bo‘lgan emas.
Ulug‘ rus shoiri A.S.Pushkinning mashhur “Haykal” she’rining 
yaratilishiga Goratsiyning “Haykal o‘rnatdim men” (“Exegi monu-
mentum”) qasidasi turtki bo‘lgan. Ruschada uni “Pamyatnik neru-
kotvorniy”, “Poxvala pissam” deya atashgan. Antik davrning bu 
qasidasidan ilhomlangan M.Lomonosov, G.Derjavin, V.Kapnist, 
A.Vostokov, S.Tyutchev kabi XVIII asr mualliflari ham haykal ma-
vzusida o‘z qasidalarini yozishgan. Ammo faqat Pushkinning qasi-
dasi davrlar osha sevib o‘qilmoqda.