O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Aleksandr Aleksandrovich Alyab` ev (1787-1851) – rus 
musiqasining ogir qismatli, fojeali shaxslaridan biridir. U eng 
nufuzli dvoryanlar oilasida tugilib voyaga etdi, uyida yaxshi ta'lim 
olib, bir nechta xorijiy tillarni o‘rgandi, oilasiga tegishli krepostnoy 
musiqachilardan iborat damli orkestr sabab musiqaga qiziqdi. Agar 
1812 yilda urush bo‘lmaganda edi, uning keyingi taqdiri kim bilsin 
qanday kechardi. U armiyaga borib, partizanlar otryadida o‘sha davr 
h
aёtining barcha qiyinchiliklarini o‘zida sinab ko‘rdi, davlat 
mukofotlariga sazovor bo‘ldi, ayni paytda, bir qator marsh, qo‘shiq 
va romanslar muallifi ham edi.
13 

---

Urushdan so‘ng1825 yilgacha Aleksandr Alyab` ev hayoi va kar` 
erasi juda yaxshi kechayotgan edi, barcha nufuzli oilalar eshiklari 
uning uchun ochiq edi, u badiiy intellegentsiya namoyondalari bilan 
tanish bo‘lib, ular orasida mashhur yozuvchilar va dramaturglar, 
kompozitorlar va tanqidchilar bor edi. Musibat kutilmaganda yuz 
berdi, 1825 yil fevral oyida A.Alyab`ev o‘z uyida bir xarbiy bilan 
urushib qoladi, aftidan mast bo‘lib, hech narsani eslay olmagan. U 
qotillikda ayblanib, suddan keyin Sibirga surgun qilinadi va “jamiyat 
uchun xavfli” odam sifatida ogir ishlarga mahkum bo‘ladi. Hatto 
Sibirdan qaytgandan so‘ng ham o‘zining avvalgi yaxshi nomini 
tiklash, o‘zini ma'nan oqlash uchun kuch topolmaydi. Biroq, uning 
kompozitorlik iste'dodi va iqtidori shu darajada kuchli ediki, 
hayotidagi hech qanday fojeali kechmishlar, romanslar muhim o‘rin 
tutgan ijod namunalarida aks etmadi.
Kompozitorning asosiy hissasi, u asl rus qo‘shiqchilik janrlariga 
tayandiki, undagi lirik qo‘shiqlar va cho‘zimdor ohanglar uning 
vokal durdonalariga asos bo‘ldi. U birinchilardan bo‘lib romans 
janrida A.Pushkin, A.Del`vig, D.Denisov, N.Ogarev, V.Jukovskiy 
kabi atoqli shoirlar she'rlariga murojaat etdi. Jumladan, uning A.Del` 
vig she'riga bastalagan “Bulbul” (“Solovey”) romansi e 'tirof tilgan 
durdona bo‘lib, unda keng rus ohanglarining xususiyatlari va yangi 
janr alomatlari o‘zaro qo‘shilgan, yangi asr avvalidagi romanslar sa 
shunday ko‘rinishda edi. Rus qo‘shiqchiligi va raqsbop ohanglari 
xususiyatlarining o‘zaro mutanosibligi mazkur janrni XIX asrning 
barcha kompozitorlari ijodida abadiy ommabop qildi. A.Alyab`ev 
birinchilardan bo‘lib, musiqada she'r qofiyasini uzaytirgan holda, 
14 

---

muhim ahamiyatli joylarga urgu berish va ta'kidlab ko‘rsatishga 
intilib, nutq xususiyati va iboralarga e 'tibor qaratdi.
U sentimental romanslar (“Ko‘rayapman, kapalak uchayapti”-
“Viju, babochka letaet”, “Oy yolgiz suzdi”-“Odinoko mesyats plil”)
yaratuvchisi edi, unda ishqiy-lirik mavzudagi nazm birinchi planga 
chiqadi, ayni paytda, birmuncha dramatik mazmunli, falsafiy 
tagma'noga ega (“Sayohatchi”-“Puteshestvennik”, “Qashshoq ayol”-
“Nishaya”, “Irtish”) romanslar ham muhim o‘rin tutadi. Uning 
mashhur romanslari orasida A.Pushkin she'rlariga bastalangan “Men 
sizni sevardim”(“Ya vas lubil”), “Qishki yo‘l”(“Zimnyaya doroga”) 
kabilarni aytish mumkin. 
Aleksandr Alyab`ev haqli ravishda A.Dargomijskiy va 
M.Musorgskiy vokal ijodini ortda qoldirgan kompozitor hisoblanadi, 
zero nutq n anslariga e 'tibor berish va buni kuy orqali etkazish uning 
san'atida asosiy o‘rin tutgan. P.Beranje she'ri D.Lenskiy tarjimasi 
asosida yaratilgan “Qashshoq ayo
l” romansi buning ёrqin dalilidir. 
Shunday qilib, Aleksandr Alyab`ev vokal ijodiyot namoyondalari, 
jumladan M.Glinkani ham ortda qoldirgan rus musiqasining yorqin 
namoyondalaridan biridir.