O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Grigor`evich Rubinshteyn (1835-1881) XIX asr rus musiqasi 
rivojida ulkan iz qoldirdi
. 
U iste'dodli pianinochi va shuningdek, 
1866 yilda Moskva konservatoriyasining asoschisi bo‘lgan. Bundan 
tashqari, u P. I.Chaykovskiyni fortepiano va orkestr uchun yaratilgan 
birinchi kontsertning birinchi ijrochisi bo‘lgan. Rubinshteyn 
Rossiyada 250 yaqin konsertlar o‘tqazgan. U kontsertlardan tushgan 
mablag‘ni harbiylarning ehtiyojlariga o‘tkazdi. Kompozitor sifatida u 
miniatyuralar, romanslar va instrumental p`esalar janridagi 
kompozitsiyalarni qoldirgan. Nikolay Rubinshteyn va uning akasi 
mashhur pianochi Anton Rubinshteynlar rus madaniyatini o‘z 
faoliyatini bilan boyitishga harakat qilishgan va katta hissa 
qo‘shganlar.
Savol va topshiriqlar: 
1. 
XIX asr boshida ommalashgan janrlarni sanab bering. 
2. 
A.Verstovskiy qaysi janrlarda ijod qilgan? 
21 

---

3. 
XIX asrning birinchi yarmiga mansub rus kompozitorlari 
qaysi shoirlarning she'rlariga romanslar bastalaganlar? 
4. 
“Ayriliq”, “Qo‘ng
iroq”, “Yolğiz elkan oqarib ko‘rinadi”, 
“Irtish”, “Qashshoq ayol”, “Sen uni tongda uygotma” kabi romanslar 
qaysi kompozitor qalamiga mansub? Ulardan 1-2 romanslarni tahlil 
qiling. 
5. 
A.Serov ijodiy faoliyatining asosiy yo‘nalishlari va uning 
rus musiqasidagi rolini aytib bering. 
 
XIX asrning birinchi yarmidagi rus operasi vakillari.
XIX asrning birinchi yarmida rus sanʼatida teatr ulkan rol 
o‘ynadi. Bu bir tomondan, zodagonlar qatlamining bir xildagi 
hayotini to‘ldirish, uni qiziqarli qilish bilan izohlanadi. Oddiy 
odamlar uchun esa teatr sanʼatning turli sohalari mutanosiblashgan, 
rang-barang hissiyotlar hukmron va turli tabaqalarni xavotirga solgan 
muhim muammolar aks ettiriluvchi joy edi. O‘sha davr voqealarini 
aynan teatr aks ettirib, unga baʼzan o‘ta tezkorlik bilan munosabat 
bildirgan. Maʼlumki, 1812 yildagi urush davrida aynan urush 
voqealari va odamlarni xavotirga soluvchi tuyg‘ular ifodalangan bir 
qator spektakllar paydo bo‘ldi. Bu rus xalqining vatanparvarligi 
yuzaga chiqqan davr edi, bu esa Rossiya madaniyati rivojining 
keyingi davrlarida yaratilgan asarlarda ulkan ahamiyat kasb etdi.
Opera sanʼatiga kelsak, aynan vatanparvarlik rolining o‘sishi 
ital
yancha opera anʼanalariga bo‘lgan qiziqishning pasayishiga sabab 
bo‘ldi, bu saroy va zodagonlar qatlami didiga tobelikka qaramay, 
turli jamiyatlar doimo uning qiyosiy konservatizmi va qoloqligini 
belgilab bergan. Rasmiy-tantanavor toifadagi saroy italyan 
22 

---

operasining turlari XIX asr boshiga kelib butunlay barham topdi. Bu 
vaqtda o‘tgan asr oxiridanoq urfga kirgan va italyan operasini 
hukmronlik holatidan siqib chiqargan frantsuz operasi katta 
muvaffaqiyatga erishdi. 
Аsr boshida butkul mustaqil bo‘lmasa-da, 
ammo rus operasining shakllanishiga poydevor bo‘lgan rus opera 
truppasi tashkil etiladi. 
Teatrning opera va dramatik truppalarga to‘liq bo‘linishi faqat 
1836 yilga kelib, Moskvada “Bol`shoy teatrning” maxsus binosi 
ochilganda yuz berdi. So‘ngra balet truppasi ham asta-sekin ajralib 
chiqdi. Kelib chiqishi italyan bo‘lgan kompozitor, dirijyor Katterino 
Аlbertovich Kavosning (1776-1840) serqirra faoliyati Rossiya opera 
sanʼatining rivojlanishida katta ahamiyat kasb etdi, sababi Rossiya 
opera sanʼati rivojining butun bir davri aynan uning nomi bilan 
bog‘liqdir.
U 22 yoshida Peterburgga keldi va salkam 40 yil davomida 
kompozitor, dirijyor, pedagog va badiiy tashkilotchi sifatida bitmas 
shijoat bilan mehnat qilib, rus opera teatrining boshida turdi. Bundan 
tashqari, u rus opera artistlarining butun bir avlodini tarbiyalab, turli 
operalarni ijro etishga qodir bo‘lgan jamoa yaratdi. K.
А.Kavos 
tomonidan opera, balet, dramatik p`esa va vodevillarga musiqa kabi 
30 dan ziyod turli janrdagi musiqiy-sahnaviy asarlar yaratilgan 
bo‘lsa-da, uning asarlari muvaffaqiyat qozonmadi. Bu davrda 
operaning birinchi rus ijrochilari mashhur bo‘la boshladilar, ular 
orasida O.
А.Petrov (bas) va А.Ya.Vorob`eva-Petrova (kontralto) 
kabi xonandalar bor edi.
23 

---

XIX asrning birinchi yarmida boshqa janrlarda bo‘lgani kabi 
operalarda ham vatanparvarlik mavzusi ustunlik qilib, unda 
qahramonlik syujeti va xalqning o‘tmish tarixi birinchi planga chiqdi. 
Shunday qilib, o‘z hayotini qurbon qilish evaziga mamlakatini 
polyak bosqinchilaridan qutqargan rus dehqoni Ivan Susaninning 
jasorati muhim o‘rin egalladi. Bu syujet asosida ikkita opera 
yozilgan. Birinchi opera “Ivan Susanin” 
А.Shaxovskiy librettosi 
asosida Kavos tomonidan yaratilib, uning taqdimoti 1815 yilda bo‘lib 
o‘tgan. Muvaffaqiyatli postanovkasiga qaramay, u Mixail Glinkaning 
shu syujetga yozilgan operasiga ko‘p jihatdan yutqizar edi. Asosiy 
farq bu Kavosning operasida ko‘p rechitativlar bolib, ariyalar esa 
ozgina mavjud edi. Kavosning operasida asosiy qahramon oxirida 
tirik qoladi. 
M. Glinkadan tashqari, opera boshqa ko‘plab bastakorlarning 
e'tiboriga ta'sir qildi, ular orasida Aleksei Nikolaevich Verstovskiy