O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

XIX asr birinchi yarimidagi rus kompozitorlarining 
ahamiyati. 
XIX asr rus musiqa tarixi madaniyati va san'atning turli xil 
qatlamlarini, ulkan miqdordagi badiiy intellegentsiani, rassomlar, 
yozuvchilar, publisistlar, faylasuflar, musiqa tanqidchilari va 
kompozitorlar, ijrochilar va artistlarni o‘zida jamlagan. Shubhasiz, 
Rossiya va xalqining jamoaviy va ijtimoiy hayotidagi ushbu barcha 
jarayonlar hamda o‘zgarishlar ijod ahlini chetlab o‘tmadi, zero ular 
birinchilardan bo‘lib, jami etdagi o‘sha o‘zgarishlarni umumlashtirib, 
10 

---

XIX asrning birinchi yarmidagi tendentsiya va yo‘nalishlarga nom 
berdilar. 
Agar Garbiy Evropada realizm badiiy yo‘nalishi 40-yillarda 
paydo bo‘lib, faqatgina ayrim mashhur yozuvchi va kompozitorlar 
ijodida sanoqli miqdorda uchragan bo‘lsa, aksari t rus madaniyati 
namoyondalari asarlarida esa u o‘
zining ёrqin ifodasini topdi. 
Shunday qilib, biz Saltikov-Shedrin, N.Gogol` , N.Chernishevskiy, 
N.Nekrasov, I.Turgenev, A.Dargomijskiy, M.Musorgskiy, 
N.Rimskiy-Korsakov asarlarida Rossiyaning oddiy xalqi ogir 
hayotini, uning turmush tarzini, shuningdek, turli tabaqalar 
hayotidagi qarama-qarshiliklarni ko‘ramiz.
Ushbu mualliflar tomonidan yaratilgan ko‘plab asarlarni 
mutolaa qilib, musiqa san'ati klassiklarining musiqiy durdonalari 
bilan tanishib, biz ko‘p asrlar o‘tgachgina muayyan xulosalar 
qilishimiz mumkin. Agar XVII-XVIII asrlarda, hali Evropa san'ati 
an'analari hukmronlik qilayotgan davrda Petr I va hukumatining 
islohotlari sabab, Rossiya madaniyati ularni kuzatgan va tan olgan 
bo‘lsa, XIX asr esa evrosentrizm kishanlaridan xalos bo‘lish, va 
haqiqiy rus san'atining, tasviriy san'ati, musiqasi va adabiyotining 
yaxshi ma'noda asl qiyofasini ko‘rsatish davri bo‘ldi.
Shubhasiz, bu darrov kelmadi, biz hatto Mixail Glinka ijodini 
sof ruscha deb ayta olmaymiz, garchi u munosib tarzda birinchi rus 
kompozitori deb tan olingan bo‘lsa ham. Uning operalari rus 
materialiga (folklor, ijrochilik xususiyatlari, an'analar va b.) tayangan 
holda, rus tilida yaratilgan, biroq struktura, dramaturgi 
xususiyatlari, opera shakllari va ularning xususiyatlari – bularning 
11 

---

barchasi italiyancha opera janrining mezonlari bo‘lib qoladiki, 
kompozitor ular bilan qindan tanishish uchun opera vatanida bir 
necha yil yashadi. Ammo shuni tan olishimiz kerakki, xoh u Glinka 
operalari bo‘lsin, xoh u Musorgskiy operalari bo‘lsin, ularda 
“ruscha” an'analar butun borligi bilan namoyon bo‘ladi. Ushbu 
davrga mansub rus musiqasining butun tarixi nafaqat Glinka, balki 
o‘sha davrda yashab ijod etgan har bir kompozitor an'analariga 
tayanadi.
Biroq, Mixail Glinkani yagona asoschi kompozitor sifatida 
o‘rganish ham butkul to‘gri bo‘lmaydi, zero uning zamondoshlari bu 
k kompozitorlar bo‘lib, bular eng lirik vokal janrlar yaratuvchilari - 
romanschilardan A.Gurilev, A.Alyab` ev, A.Varlamov, opera 
kompozitorlaridan A.Verstovskiy va V.Serovlardi. Mixail Glinka 
shunday mashhur musiqachilar va kompozitorlar bilan bir davrda
yashadiki, o‘z navbatida ular uning o‘ziga ta'sir o‘tkazdilar. Ularning 
har biri jahon musiqa madaniyatida o‘z izini qoldirdi. 
Shuningdek, A.Gurilev, A.Varlamov va A.Alyab`evlarni ham 
rus musiqasi asoschilari qatoriga qo‘shish mumkin. Ular romans janri 
durdonalaridan tashqari, operalar, baletlar va kamer-
cholğu asarlari 
ham yozganlar. Biroq, ularning hammasi ham bir taqdirli emas, 
barchasi ham zamondoshi Glinka singari oliy tabaqaga mansub emas
di. Bu kompozitorlarning barchasi bir davrda yashagan bo‘lsalar-da, 
ammo ularning ijodi har birining shaxsiy hayoti va qismati 
haqiqatlarini aks ettirgan. 
Ehtimol, XIX asr Rossiya musiqa san'atining xususiyati ham 
shundadir, u hayotiy haqiqatni ko‘rsatishdan iboratdir. Bu ko‘plab 
12 

---

rus kompozitorlari ijodida hal qiluvchi yo‘nalishga aylandi, tanqidiy 
realizm va uning asosiy ijtimoiy-fosh qiluvchi mavzusi 
M.Glinkaning yana bir zamondoshi – A.Dargomijskiy, keyinchalik 
M.Musorgskiy ijodida o‘z aksini topdiki, ular uchun hayot 
haqiqatlarini aks ttirish ishtiyoqi ijodlarining bosh goyasi edi 
(“Haqiqatni istayman, u qanchalik achchiq bo‘lmasin” deb 
M.Musorgskiy aytgan).
M.Glinka hayoti va ijodining birinchi tadqiqotchisi, musiqiy 
tanqidchi V.Stasov sharofati bilan u rus kompozitorlik maktabining 
asoschisi, ruscha kuy va ritmlarga tayangan ilk rus operalari va 
simfonik asarlari yaratuvchisi sifatida tan olindi. Tanqidchi V.Stasov 
birinchi bo‘lib rus kompozitorlari va rus yozuvchilari o‘rtasida muqo 
salar olib boradi, Pushkin va Glinkani o‘zaro taqqoslaydi. U sabab, 
biz hozirgacha bu holatni shunday deb hisoblaymiz. Biroq, vaqt 
hamma narsani o‘z o‘rniga qo‘yadi, ya'ni kim birinchi, va nima 
uchun birinchi ekanligini aniqlash imkonini beradi.