O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

“Qudratli to‘da”ning tarqalishi. 
“Qudratli to‘da” XIX asrning 70-yillari o‘rtalariga qadar yagona 
ijodiy jamoa sifatida faoliyat yuritdi. Bu vaqtga kelib uning 
qatnashchilari va yaqin do‘stlarining xatlari va xotiralarida to‘daning 
tobora tarqab borishining sabablari xususidagi fikr va 
mushohadalarni tez-tez uchratish mumkin. Sabablar turlicha edi, 
ammo asosiysi kompozitorlar ijodining turfa xilligi, ularning o‘z 
shaxsiy uslubi, yozuv manerasiga egaligi, va albatta har birining 
yorqin individual shaxs ekanligidir. 
82 

---

Ilg‘or musiqiy kuchlarga rahbarlik roli asta-sekin N.
А.Rimskiy-
Korsakovga 
o‘tadi. U o‘sib kelayotgan yosh avlodni 
konservatoriyada tarbiyalaydi, 1877 yildan esa Bepul musiqa 
maktabiga dirijyor va dengiz muassasasining musiqiy xoriga 
inspektorlik qiladi. 1883 yildan u Saroyning kuylovchi kapellasida 
pedagogik faoliyat olib boradi. 
“Qudratli to‘da” arboblaridan birinchi bo‘lib M.P.Musorgskiy bu 
dunyoni tark etdi. U 1881 yilda vafot etadi. M.P.Musorgskiy 
umrining so‘nggi yillari juda og‘ir kechdi. Zaiflashgan sog‘lig‘i, 
moddiy yetishmovchiliklar – bularning barchasi kompozitorga ijodiy 
ish uchun diqqat-
eʼtiborini jamlashga halaqit berib, tushkun kayfiyat 
va safdoshlaridan uzoqlashishiga sabab bo‘ldi. 1887 yilda 
А.P.Borodin vafot etdi. Shundan so‘ng “Qudratli to‘da”ning hayot 
bo‘lgan kompozitorlari butunlay tarqab ketdilar.
M.Balakirev o‘z qobig‘iga o‘ralib, N.Rimskiy-Korsakovdan 
butkul uzoqlashdi. S.Kyui o‘zining buyuk zamondoshlaridan 
allaqachon ortda qolgan edi. Birgina V.Stasov bu uch 
kompozitorning har biri bilan avvalgi munosabatini saqlab qolgan 
edi. M.Balakirev va S.Kyui boshqa kompozitorlardan uzoqroq umr 
ko‘rdilar. (M.Balakirev 1910 yilda, Kyui – 1918 yilda vafot etgan). 
Garchi, M.Balakirev 1870-yillarning oxirlarida musiqiy hayotga 
qaytgan bo‘lsa-da, ammo endi uning 1860-yillarda tavsiflangan 
avvalgi shijoati va ishtiyoqi yo‘q edi. U Bepul musiqa maktabi va 
Saroyning kuylovchi kapellasini boshqarishda davom etadi. 
M.Balakirev va N.Rimskiy-Korsakov kapellada joriy etgan o‘quv 
83 

---

tartibi shunga olib keldiki, uning ko‘plab tarbiyalanuvchilari iqtidorli 
musiqachilarga aylanib haqiqiy yo‘lga chiqdilar. S.Kyui ijodi va 
ichki qiyofasi ham uning “Qudratli to‘da” bilan avvalgi aloqalarini 
kam eslatar edi. U o‘zining ikkinchi kasbi bo‘yicha muvaffaqiyatli 
odimlar edi: yaʼni S.Kyui 1888 yilda Harbiy muhandislik 
akademiyasining fortifikatsiya kafedrasi professori bo‘lib, o‘zidan 
keyin bu sohada ko‘plab qimmatli ilmiy ishlar qoldirdi.
N.
А.Rimskiy-Korsakov musiqachilarning butun avlodini 
tarbiyalab, o‘z faoliyatini Sankt-Peterburg konservatoriyasida davom 
ettirdi. Ular orasida A.Glazunov, A.Lyadov, A.
Аrenskiy, N.Lisenko, 
A.Spendiarov, M.Ippolitov-Ivanov, M.Shteynberg, N.Myaskovskiy 
kabi mashhur kompozitorlar bor. Ular bu anʼanalarni haqiqiy va jonli 
tarzda bizning kunlargacha yetkazdilar. 
“Qudratli to‘da” guruh 
kompozitorlari jahon musiqa sanʼati, 
avvalo g‘arb romantizmi va frantsuz impressionizmi namoyandalari 
ijodiga ulkan taʼsir o‘tkazdi. “Qudratli to‘da” kompozitorlarining 
ijodi jahon musiqa sanʼatining eng sara yutuqlaridandir. 
M.Glinkaning simfonik ijod sohasidagi orkestr uchun dasturli va 
dastursiz asarlari yutuqlarini rivojlantirgan holda, Balakirev, 
Rimskiy-Korsakov va Borodin simfonik musiqaning jahon 
xazinasiga ulkan hissa qo‘shdilar. Ular nafaqat rus musiqa ijodiga 
ulkan qiziqish va hurmat bilan qaradilar, balki ukrain va polyak, 
ingliz va hind, chex va serb, tatar, fors, ispan va boshqa ko‘plab 
xalqlar musiqiy mavzularini o‘z asarlarida qo‘lladilar. “Qudratli 
to‘
da” kompozitorlari ijodi musiqa sanʼatining yuksak namunasidir; 
84 

---

ayni paytda u tinglovchilarning keng doirasi uchun tushunarli, qulay 
va qimmatlidir. Uning ulkan betakror qiymati ham shundadir.