O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Serov (1820-1871) muhim o‘rin egallaydi, uning ijodi rus musiqasi 
rivojiga salmoqli hissa bo‘lib qo‘shilgan. U dastlab o‘zining musiqiy 
asarlari sabab mashhurlikka erishdi: bular uchta opera, ikkita 
18 

---

kantata, orkestr va kamer-cholgu asarlari, xalq namunalarining qayta 
ishlanmasi va spektakllar uchun musiqalardir. Uni asta-sekin 
musiqiy-tanqidchilik faoliyati o‘ziga jalb eta boshlaydi, V.Stasov 
bilan tanishgach e
sa u bu soha bilan jiddiy shuğullanadi va haqli 
ravishda birinchi rus musiqashunoslaridan biriga aylanadi.
Bo‘lajak kompozitor va musiqiy tanqidchi Aleksandr Serov yirik 
amaldor oilasida dunyoga keladi, uning otasi farzandining san'at va 
musiqa ijrochiligiga bo‘lgan qiziqishini dastlab ragbatlantirgan 
bo‘lsa, o‘gli o‘zini to‘liq musiqaga bagishlagach sa unga har 
qanaqasiga qarshilik ko‘rsatadi. Ammo baribir Aleksandr Serov 
“Huquqshunoslik bilim” yurtini tamomlaydi va 40-yillarda turli 
muassasalarda yurisprudentsiya sohasida ishlaydi. Biroq uning 
fikru-hayolini musiqa san'ati egallagan edi. O‘sha davrda barcha 
musiqa ixlosmandlari uchun katta muammo – bu Rossiyada birorta 
ham musiqa bilim yorti va professional musiqiy ta'lim olish imkoni 
tining yo‘qligi edi. Buni A.Serov ham sezgan. U I.Bax, L.Betxoven, 
V.A.Motsart asarlarini fortepiano uchun moslashtirish bilan 
shugullana boshlaydi, bu uning uchun mustaqil ta'lim bosqichlaridan 
biri edi. 
Uni N.Gogol` sujeti asosida opera yozish goyasi o‘ziga jalb
etgan bo‘lsa-da, ammo uning “May tuni” (“Mayskaya noch”)operasi 
baribir tugallanmay qoldi. U opera janriga keyinroq yana murojaat
etadi, va italyan yozuvchisi Jakometti p` esasi asosida “Yudif ” , 
qadimgi rus sujeti asosida “Rogneda” va A.Ostrovskiy p`esasi 
asosida “Dushman kuchi” kabi operalar yozadi. Uning operalari 
taqdimoti Peterburgdagi Mariinskiy teatrida katta muvaffaqiyt bilan 
19 

---

o‘tadi. Ko‘plab tanqidchilar bu asarlarda sujet va dramaturgiyaning 
gayrioddiyligi, musiqiy-ifodaviy vositalar topilmasi sabab R.Vagner 
ijodining ta'sirini ko‘radilar.
Aleksandr 
Serov taniqli shaxs edi, u tadqiqotchi va 
tanqidchining iste'dodini birlashtirdi, ammo uning asosiy maqsadi 
kompozitorlik faoliyatida edi.
Serovning musiqachi sifatida 
shakllanishiga uning Glinka va Dargomijskiy bilan tanishishi ta'sir 
qildi. Ularning ijodi uni befarq qoldirmadi: u birinchilar qatorida 
nafaqat rus kompozitorlar faoliyati, yutuqlari, balki kamchiliklari 
haqida ham gapirdi.
A.Serov 50-60-yillarda tanqidiy maqolalar 
yozadi, uni musiqiy ta'lim masalalari, xorijiy kompozitorlar ijodi, 
shuningdek, Glinka va “Qudratli to‘da” kompozitorlarining ijodi 
band qilgan edi, uning ijodiy jamoa bilan munosabatlari yaxshi
emasdi, va bu kunda aloqalarni butkul uzishga olib keldi. Shundan 
so‘ng u V.Stasov bilan munosabatlari uzulub qoladi. Uning musiqiy 
tanqidchi sifatida mashhurligi tobora kompozitorligidan ustun bo‘la 
boshlaydi. 
V.Stasov kabi A.Serovning rus musiqiy-tanqidchilik ilm-fani 
rivojidagi hissasi ulkan, uning mehnatlari sabab kompozitorlar ijodi 
darhol munosib baholanar, targib etilar, va nafaqat Rossiyada, balki 
chet ellarda ham mashhurlikka ega bo‘lar edi.
XIX asr Rossiyasining musiqa madaniyatini rivojlantirishda 
tanqidchi Vladimir Vasilevich Stasov (1824-1906) katta rol 
o‘ynaganligini ta'kidlash kerak. Rossiyada musiqiy tanqidning 
shakllanishi Stasov nomi bilan bogliq. Uni barcha rus 
kompozitorlarining musiqa tanqidchisi deb atashgan. Stasov chet 
20 

---

ellik mualliflarning ham, rus kompozitorlarni ham ko‘plab opera 
asarlarining tanqidchisi bo‘lgan. Jumladan, Ferents List va Gektor 
Berlioz haqidagi birinchi maqolalar yozgan. U Rossiyada Yevropa 
musiqasini, chet ellarda rus musiqasining targ‘ibotchisi bo‘lgan. 
Keyinchalik nomini bergan bir guruh yosh musiqachilarning 
mafkuraviy ilhomlantiruvchisi edi. Bu beshta kompozitorlarni o‘z 
ichiga olgan "Qudratli to‘da" deb nomlangan edi. A.Serov va 
V.Stasov o‘z davrlarining ilg‘or namoyandalari edilar, ularsiz, 
ehtimol Rossiya madaniyati boshqacha rivojlangan bo‘lar edi. 
Yana bir taniqli rus kompozitori, pianinochi va dirijor Nikolay