O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi

Savol va topshiriqlar: 
1. 
Rus kompozitorlik maktabining yaratilishiga nima zamin 
bo‘lgan? 
2. 
M.I.Glinka ijodining asosiy davrlarini sanab bering. 
3. 
M.I.Glinka simfonizmining asosiy tamoyillarini ayting. 
4. 
M.I.Glinka simfonizmining axamiyati. 
5. 
Аsosiy asarlar tahlili keltirilgan jadval to‘ldiring. 
Aleksandr Dargomijskiy ijodi 
Аleksandr Sergeevich Dargomijskiy (1813-1869) ijodi rus musiqa 
madaniyatidagi yangi kashfiyotlar bilan bog‘liq. U Rossiyada badiiy-
madaniy hayotning adabiyot, tasviriy sanʼat va musiqada aks etgan 
demokratizatsiyasi asta-sekin yuz berayotgan davrda yashadi. Rus 
yozuvchilari ijodida fosh qiluvchi yo‘nalishi kuchaytirilgan tanqidiy 
realizm metodi mustahkam o‘rin egallay boshladi.
Aleksandr Pushkin, Mixail Lermontov, Nikolay Gogol` – yosh 
Dargomijskiy ularning ijodini chetlab o‘tishi mumkin emas edi. 
Keyinchalik u yangi rus adabiyoti namoyandalari – Nikolay 
Nekrasov, Ivan Turgenev, Fedor Dostoevskiy bilan tanishdi. 
Kompozitor ijodida XIX asrning ikkinchi yarmidagi rus musiqasi 
rivojini avvaldan belgilab beruvchi yangi chiziq aniq ko‘ringan edi. 
A.Dargomijskiy ijodiy izlanishlari markazida – shafqatsiz dunyoning 
46 

---

ijtimoiy notengligidagi “oddiy” inson o‘z muammolari bilan turadi. 
Kompozitorning novatorligi shuningdek, inson nutqi va ijtimoiy 
dialekt nyuanslarini (oddiy erkakdan to generalgacha) musiqada aks 
ettirish xususiyatlarida ham namoyon bo‘ldi. “Hohlardimki, tovush 
so‘zni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ifodalasin. Haqiqatni hohlayman”, - 
A.Dargomijskiyning bu so‘zlarida uning ijodiy aqidasi aks ettirilgan.
Mixail Glinka va 
Аleksandr Pushkin zamondoshining hayoti va ijodi 
turli voqealar va yaxshi insonlar bilan uchrashuvlarga boy bo‘ldi.
Аleksandr Sergeevich Dargomijskiy 1813 yil 2-fevralda Tul`skiy 
guberniyasining Dargomij qishlog‘ida dunyoga keldi. 
Kompozitorning erta bolalik haqidagi xotiralari juda mavhum, sababi 
u 4 yoshga to‘lganda oilasi Peterburgga ko‘chib ketadi. 
Аmmo aytish 
joizki, uning akasi va opasi musiqa bilan jiddiy shug‘ullanganliklari 
uchun bu bo‘
lajak kompozitorga katta taʼsir ko‘rsatgan.
Shubhasiz, kichik qishloqdan ulkan shaharga ko‘chib o‘tish 
S.Dargomijskiy kelajagini belgilab berdi. Ilk musiqiy taassurotlar va 
L.Volgeborn bilan musiqiy mashg‘ulotlar, 1821-1822 yillarda esa 
А.Danilevskiy bilan fortepiano va P.Vorontsova bilan skripka 
cholg‘usida shug‘ullanish, musiqa bastalash bo‘yicha o‘zining ilk 
natijalarini berdi. Shunday qilib, romanslar va fortepano hamda 
skripka uchun cholg‘u p
ьesalari ko‘rinishidagi birinchi asarlar paydo 
bo‘ldi.
Yosh kompozitor fortepiano bo‘yicha F.Shoberlexnerda, kuylash 
sanʼati bo‘yicha B.Tseybixda tirishqoqlik bilan shug‘ullanishni 
davom ettirdi. Biroq, o‘sha paytda yoshlar bu mamlakatda musiqachi 
47 

---

uchun kelajak yo‘qligini yaxshi tushunar edilar, jumladan 
S.Dargomijskiy ham. Juda yoshligidayoq u rasmiyatchi to‘ra 
(chinovnik) sifatida xizmatga kiradi. Bu ish uni juda qiynab 
yuborgan, uning hayollari orzular olamida, musiqada edi. 
Аmmo past 
ijtimoiy holati, moliyaviy qiyinchiliklari yosh yigitni o‘zi 
yoqtirmagan ish bilan shug‘ullanishga majbur qilar edi. 
Biroq u orzu qilishdan to‘xtamadi, va imkoniyat bo‘ldi deguncha 
kontsertlarga tashrif buyurib, mashhur kompozitorlar va musiqachilar 
bilan uchrashar edi. 1831 yilda yosh kompozitorning ilk romansi 
bosmadan chiqdi, bu uning uchun muhim voqea edi. 1835 yilda u 
Mixail Glinka bilan tanishadi, ularning har bir uchrashuvi 
Dargomijskiy uchun foydali bo‘lib, ularning do‘stligi ko‘p yillar 
davom etdi. M.Glinka operalari sabab 
Аleksandr Dargomijskiy o‘sha 
davrda Rossiyada urf bo‘lgan bu janr bilan jiddiy shug‘ullandi. 
Dastlab u “Lukretsiya Borjiya” operasi syujetini o‘ylaydi, biroq 
qaysidir sabab bilan uni ustida ishlashni chetga surdi va 
V.Gyugoning “Sobor Parijskoy bogomateri” asari asosidagi 
“Esmeralda” operasini bastalashga kirishdi. Operani bastalashga bir 
necha yil sarflandi, u 1838-1841 yillar davomida yozildi. Operani 
sahnalashtirishga kompozitorning juda ko‘p kuchi ketdi, ammo 
afsuski, bu ish muvaffaqiyat qozonmadi. Shunda u kompozitsiya 
bilan jiddiyroq shug‘ullanish zarurligini tushundi va 1843 yilda 
isteʼfoga chiqdi. 40-yillarda kompozitor romanslari va 
qo‘shiqlarining beshta daftari, “Vakxa tantanasi” nomli kantatasi 
yaratildi. 
48 

---

А.S.Dargomijskiy deyarli ikki yil Yevropaning turli mamlakatlari 
bo‘ylab safar qilib, Germaniya va Frantsiya madaniyati hamda 
sanʼati bilan tanishdi. U Peterburgga qaytgach, А.Pushkin 
dramasidan ilhomlanib “Suv parisi” operasini yozishni boshladi. 
Biroq, kompozitor bu ishni chetga surishga majbur bo‘ladi. Faqat 
1855 yildagina u operani oxiriga yetkazadi. Operaning birinchi 
muvaffaqiyatli postanovkasidan bir yil o‘tgandan so‘ng “Muzikalniy 
i teatralniy vestnik” jurnalida 
А.Serovning tanqidiy maqolasi chop 
etildi. 
Аleksandr Dargomijskiy “Iskra” (“Uchqun”) nomli hajviy jurnal 
adabiyotchilari bilan do‘stlashib, ular bilan hamkorlik qiladi 
boshladi. XIX asr o‘rtalari – bu siyosiy hayotdagi o‘zgarishlar sabab, 
o‘rta sinf namoyandalari, badiiy intellegentsiyada ijtimoiy beqaror 
kayfiyat uyg‘otgan davr bo‘ldi. O‘z tanasida barcha ijtimoiy 
qiyinchiliklarni his etgan va buning nima ekanligini yaxshi bilgan 
А.S.Dargomijskiy ijtimoiy-oshkoralik mavzularini chetlab o‘tolmadi. 
Shu bois uning aksariyat vokal va opera asarlarida bu mavzu juda 
ham bo‘
rttirilgan holda, baʼzan hajviy shaklda beriladi. 
Bu yillarda 
А.S.Dargomijskiy Rus Musiqa Jamiyatida faoliyat 
yurita boshladi. U tadbirlar va kontsertlarda “Qudratli to‘da” musiqiy 
to‘garagining bo‘lajak namoyandalari bilan uchrashdi, ular bilan 
kompozitor 60-yillardayoq juda yaqin bo‘lgan. Shu yillarda u 
“Poltava” operasini yaratishni o‘ylar edi, eslatish joizki, bu asar ham 
yakunlanmay qolgan. Uni rus madaniyatining turli qatlamlari, 
49 

---

fol
ьklori, urf-odatlari va ertaklari qiziqtirar edi. Shu tariqa, u 
miniatyura janridagi “Yalmog‘iz kampir” simfonik asarini yaratdi.
Uning simfonik janrdagi opuslari xususida shuni aytish lozimki, 
ular zamondoshi Mixail Glinkanikidek mashhur bo‘lmagan. Ehtimol, 
bu 
А.S.Dargomijskiyning professional taʼlim olmagani va 
cholg‘ulashtirish hamda tembrlardan foydalanishda qiyinchiliklarga 
duch kelgani sabablidir. Uning simfonik asarlari orasida “Chuxon 
fantaziyasi”, “Kichikrossiyalik kazak”, “Bolero”lar bor. Ularning 
deyarli barchasi 60-yillarda, kompozitor musiqiy folklor birinchi 
o‘rinda bo‘lgan Gli
nka anʼanalari izidan borganda yaratilgan edi. 
Shu yillardayoq 
А.S.Dargomijskiy yana chet elga otlanadi. Bu 
safar u Polsha, Germaniya, 
Аngliya va Belgiyada bo‘lib, Frantsiyaga 
ham tashrif buyuradi va kichik konsert chiqishlari bilan qatnashadi. 
Shu tadbirlar sabab, Yevropa musiqiy jamoatchiligi Rossiyadan 
kelgan yangi buyuk kompozitor nomini bilib oladi. Chet el 
turnesidan qaytgan kompozitor yana opera yaratishga kirishadi. U bir 
nechta syujetlarni rad etib, 
Аleksandr Pushkinning “Kichik 
fojealari”ga 
eʼtibor qaratadi.
Uni “Tosh mehmon” ustida ishlash to‘liq zabt etadi, va natijada 
nomdosh opera paydo bo‘ladi. Bu opera mazkur janrdagi dastlabki 
namunalardan bo‘lib, unda stilistikaning yangi, aynan rechitativ-
ariozo va rechitativ-deklamatsion kuylash turi paydo bo‘ladi. Bu 
А.S.Dargomijskiyning so‘nggi operasi, ammo Rossiya opera 
sanʼatidagi yangi sahifa edi. Uning novatorlik qirralari keyinchalik 
M.Musorgskiy va N.Rimskiy-Korsakov operalarida namoyon bo‘ldi. 
50 

---

Kompozitor bu operasini yakunlamadi, faqat uning vafotidan so‘ng 
N.Rimskiy-Korsakov va S.Kyuilar asarni oxiriga yetkazdilar.
Mazkur asar ustida ishlash bilan bir paytda, 1865 yilda uning 
“Suv parisi” operasi yana sahnaga qo‘yildi, bu safar u katta 
muvaffaqiyat bilan o‘tdi. Kompozitor umrining oxirgi yillari nafaqat 
ijod, balki jamoat ishlari borasida ham juda sermahsul bo‘ldi. 1867 
yilda u Rus Musiqa Jamiyatining Peterburg bo‘limiga rais etib 
tayinlanadi, bu vaqtda u M.Balakirevning “Qudratli to‘
da”si aʼzolari 
bilan do‘stlashadi. Uning ko‘plab ijodiy rejalari bor edi. Unda 
“Vakxa tantanasi” kantatasini opera-baletdek yangi janrda 
sahnalashtirish orzusi bor edi, biroq asarning ilk postanovkasi juda 
omadsiz bo‘ldi. Bu shundoq ham sog‘lig‘i zaif bo‘lgan kompozitorga 
salbiy taʼsir qildi. Аleksandr Sergeevich Dargomijskiy 1869 yil 5 
yanvarda Peterburgda vafot etdi.