O‘zbekiston respublik аsi oliy V а o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi
Download 1.15 Mb. Pdf ko'rish
|
E.Mamadjanova Jahon musiqa tarihi - копия
|
“Kamarinskaya” (1848). Opera va vokal asarlar yaratuvchi har qanday kompozitorda bo‘lgani kabi M.Glinkaning simfonik ijodi ham musiqiy-dramatik obrazlar bilan muvofiqlashadi. “Ivan Susanin”, “Knyaz Xolmskiy” fojeasiga musiqa, epik opera “Ruslan va Lyudmila” – bu asarlarda simfoniyachi sifatida Glinkaning ijodiy metodi o‘zining to‘liq va mukammal ifodasini topdi. U o‘zining klassik orkestr asarlariga faqat hayotining so‘nggi yillarida, kompozitor-dramaturg tajribasi bilan qurollangan, opera janrining ustasi bo‘lib keladi. Аjoyib simfonik fantaziya “Kamarinskaya” (1848) shunday asarlardandir. “Butun “Rus simfonik maktabi” – xuddi yong‘oq ichidagi eman kabi bitta “Kamarinskaya” ichidadir. Va bu manbadan rus mualliflari hali ko‘p narsa oladilar, zero undagi butun boylikni o‘zlashtirish uchun ko‘p vaqt va ko‘p kuch kerak”, - deya o‘ta aniq va obrazli taʼrif bergan edi P.I.Chaykovskiy o‘z kundaligida . Darhaqiqat: erkin va yengil yozilgan bu kichik asar – xalq hayotidan olingan manzara, - rus simfonizmi tarixida asos soluvchi burilishli ahamiyatga ega bo‘ldi. Kompozitor orkestr fantaziyasining janr g‘oyasi borasida bir tomondan, xalq mavzularidagi maishiy variatsiyalar va Pashkevich hamda Fominlarning xalqchil-janrli uvertyuralaridan boshlanuvchi XVIII asr cholg‘u musiqasi a nʼanalarini davom ettiradi. Boshqa 42 tomondan, xuddi M.Glinka operalaridagi kabi xalqchil materialga bo‘lgan yondashuvning o‘zi sezilarli darajada yangi bo‘ladi. M.Glinkaning “Kamarinskaya”si - bu buyuk “rus skertsosi” bo‘lib, unda rus xalqining xarakteri, hazil-mutoyiba va lirikasi o‘zaro mutanosiblashadi. Bunda kompozitor oddiy xalqchil mavzularga – to‘y qo‘shig‘i “Baland-baland tog‘lar ortidan” (“Iz-za gor, gor visokih”) va raqssimon “Kamarinskaya”ga yuksak nazmiy maʼno baxsh etadi. Fantaziyaning dramaturgik g‘oyasi asl glinkacha birlik bilan ajralib turadi. “O‘sha paytda men tasodifan qishloqda eshitgan “Baland-baland tog‘lar ortidan” (“Iz-za gor, gor visokih”) nomli to‘y qo‘shig‘i va barchaga tanish raqsbop “Kamarinskaya” o‘rtasidagi yaqinlikni topdim”, - deya yozgan edi Glinka o‘z “Yozishmalar”ida. Kompozitorga aynan shu “yaqinlik”, bir-biriga mutlaqo o‘xshamagan, bir qaraganda o‘zaro kontrast bo‘lgan ikki mavzuni rivojlantirish metodini aytib beradi. To‘y qo‘shig‘ining ulug‘vor ohanglari “Kamarinskaya”ning quvnoq, shaddod va raqsbop kuyiga ichki olami bilan yaqin ekan. Umumiy pastlovchi ohang – subdominantadan lad tonikasiga yurish – ikkita obrazni birlashtirib, ularning asta-sekin o‘sib, o‘zaro yaqinlashishiga asos bo‘lib xizmat qiladi. M.Glinka “Kamarinskaya”da yagona yaxlit shaklni yaratar ekan, anʼanaviy klassik sonatalilikka murojaat etmaydi. Fantaziyaning umumiy kompozitsiyasi fa major – re major tonal rejali qo‘sh variatsiyali deb nomlanuvchi ikkita mavzuga variatsiyani namoyon etadi. M.Glinka xalq uslubi anʼanalariga rioya qilgan 43 holda, mavzularning barcha yangi variantlarini o‘zgartirib, rivojlantiradi. Аgar bu ikki mavzu asar boshida o‘zaro qarama-qarshi qo‘yilgan bo‘lsa, fantaziyaning oxirida ular yagona bir butunlikka birlashadi. Bunda kompozitor rus musiqasi xarakteriga xos bo‘lgan ovozosti polifoniyasi tamoyili va nafis bezakli cholg‘u variatsiyalari tamoyilidan foydalanadi. Har ikki tamoyil ham Glinka tomonidan tanlangan mavzularning janr alomatlariga to‘liq javob beradi: qo‘shiqda – polifonik rivoj, raqsbop cholg‘u ohanglarida – variatsion bezaklar. Mazkur asarning qiymati shundaki, M.Glinka unda rus xalq va g‘arbiy yevropacha klassik polifoniya usullarini nozik mutanosiblashtiradi. Musiqaning umumiy rivoji o‘zining dinamikligi va intiluvchanligi bilan tavsiflanadi. Unda faol va raqsbop mavzu hukmronlik qiladi; to‘y qo‘shig‘ining ravon rivojlanishi muqaddima bo‘limidek qabul qilinadi. U polifonik variatsiyalar guruhini namoyon etadi: “To‘y” qo‘shig‘ining sokin mavzusi kontrapunktlanuvchi ovozlar bilan tobora boyib boradi va faktura orkestrning shaffof kuyidan mahobatli xor jarangiga o‘tib zichlashadi. Variatsiyalarning butun guruhi rus raqslari kontrast obrazlarining paydo bo‘lishini tayyorlab beradi. “Kamarinskaya” orkestrlanishining muhim xususiyatlariga torli cholg‘ularning o‘ziga xos rolini kiritish mumkin – bu qo‘shiq kantilenasidan to shiddatli “balalayka” pitstsikatosigacha, shuningdek, yog‘och damli cholg‘ulardan zich foydalanishdir. Kompozitor birorta ham xalq cholg‘usidan foydalanmagan holda, 44 tembrlar imitatsiyasiga intiladi. Shu tariqa, svirel, rojok va jaleyka kuylari, shuningdek, balalayka ohanglari eshitilib turadi. M.Glinkaning “Kamarinskaya”si – bu rus simfonik musiqasining keyingi rivoji uchun nihoyatda boy manbadir, u bevosita M.Glinkaning taʼsiri ostida yaratilgan M.Balakirevning ilk uvertyuralarida, M.Glinkadagi eng asosiy holat – xalq hajviy sheʼriyatini muvaffaqiyatli o‘zlashtirgan Lyadov miniatyuralarida, keyinchalik XX asr kompozitorlaridan S.Prokof`ev, D.Shostakovich, R.Shedrin va boshqa ko‘plab ijodkorlar tomonidan davom ettiriladi. Glinkaning simfonik asarlari orasida uning Vals-Fantaziyasi alohida o‘rin tutadi. Bir nechta nashrlar yaratildi, dastlab Glinka pianino uchun asar yozdi, so‘ng uni kengaytirdi va orkestr uchun asboblar yasadi. 1856 yilda u yana bir qator o‘zgarishlarni amalga oshirdi, tembr palitrasi va orkestrning yorqinligi tufayli u eng yorqin simfonik kompozitsiyalardan biriga aylandi. Asosiy mavzu rus raqslari motivlariga asoslangan, tushayotgan triton qo‘shig‘i tufayli nafislik va elegiya elementlarini egallaydi. Orkestrning torli guruhining ustunligi xayolotning lirik kayfiyatini ko‘taradi, ammo qarama-qarshi epizodlarning o‘zgarishi - elegiydan dramatikgacha, bu asarni idrok etishda ba'zi bir yaxlitlikka olib keladi. 45 Mixail Glinka operalarida ham simfonik raqs musiqasiga katta ahamiyat bergan birinchi rus kompozitorlardan biri edi. Uning “Ivan Susanin” operasida polyak raqslar sahnalari, “Ruslan va Ludmila” operasidagi raqslari boshqa rus kompozitorlarni ijodida na`muna sifatida edi. Download 1.15 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|