O`zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti f. M. Otaxo'jayev

5-§. Nikohdan ajralishning huquqiy oqibatlari
Nikohdan ajralish bir gator huquqiy ogibatlarni keltirib chi­garadi.

Nikohlanuvchilar nikohga kirish vaqtida o'z familiyasini o'z­gartirgan er (xotin) nikohdan ajratilgandan keyin ham shu familiyada qolishga hagli yoxud uning xohishiga binoan sud tomonidan nikohdan ajratish to'g'risidagi hal qiluv qarorini chigarayotganda unga nikoh­gacha bo`lgan familiyasi qaytarilishi mumkin (Oila kodeksining 46­moddasi).

Oila kodeksining 44-moddasiga binoan, nikohdan sud tartibida ajratilayotganda er va xotin voyaga yetmagan bolalar kim bilan yasha­shi, bolalarga va (yoki) mehnatga layogatsiz, yordamga muhtoj er yoki xotinga ta'minot berish uchun mablag' to'lash tartibi, bu mab­lag'ning miqdori yoxud er-xotinning umumiy mol-mulkini bo'lishga doir kelishuvni ko`rib chigish uchun sudga tagdim qilishlari mumkin.

Ushbu moddaning birinchi gismida ko`rsatilgan masalalar bo`­yicha er va xotin o'rtasida kelishuv bo'lmagan taqdirda, shuningdek, ushbu kelishuv bolalar yoki er-xotindan birining manfaatlariga zid ekanligi aniglangan taqdirda sud:

- nikohdan ajratilgandan keyin voyaga yetmagan bolalar ota­onasining qaysi biri bilan yashashini aniglashi;

- voyaga yetmagan bolalarga ta'minot berish uchunn ota-onaning qaysi biridan va qancha miqdorda aliment undirilishini aniglashi;

- er va xotinning (ulardan birining) talabiga ko'ra ularning birgalikdagi mulki bo`lgan mol-mulkni bo`lishi;

------------------------------------------155----------------------------- er (xotin) dan ta'minot olishga haqli bolgan xotin (er) ning talabiga ko'ra ana shu ta'minot migdorini belgilashii shart.

Oila kodeksi 44-moddasining oxirgi bandida o'z ifodasini top­gan, mahalliy urf-odat va an'analardan kelib chiqqan muhim yangilik­lardan biri. - nikohdan ajratish ishi ko`rib chiqilayotganda to'yni o't­kazishga ketgan sarf-xarajatlarni undirish haqidagi talablar qon­dirilmaydi.

Yangi qonunda sud er-xotinning har ikkalasi yoki ulardan biri to'laydigan davlat boji migdorini belgilashi lozim. Agar sud bu bojni er-xotinning har ikkalasidan undirish lozim deb topsa, ularning bar biri to'laydigan boj miqdorini belgilaydi.

Sud ularning har birining moddiy ahvolini, oilaning barbod bo'­lishidagi aybi darajasini va boshqa muayyan holatlarni, jumladan, voyaga yetmagan bolalarning er-xotindan qaysi biri bilan yashash uchun golayotganligini hisobga oladi.

Yuqorida ko'rsatilgan nizolar, nikohdan ajralish jarayonida er­xotindan bittasi yoki ikkalasining ialabiga muvofiq sudning tashab­busiga asosan, agar buni voyaga yetmagan bolalarning yoki mehnatga layoqatsiz er yoki xotinning manfaatlarini muhofaza qilish taqozo etsa, ko`riladi.

Biroq, bu nizolar sud nikohdan ajralish to'g'risida hat qiluv qa­rorini chiqargan holdagina ko'riladi. Agar sud nikohdan ajralishni rad etsa, ko'rsatilgan nizolar mustaqil ish tartibida ko'rilishi lozim.

Taraflarning xohishiga binoan sanab o'tilgan talablarning har bi­ri, agar nikohdan ajralish to'g'risidagi da'vo sud tomonidan qa­noatlantirilsa, u mustaqil masala sifatida ko'rilishi mumkin.

Oila kodeksiga nikohdan ajratilganda nikohning tugatilish vaqti masalasiga muhim yangilik kiritdi. Endilikda nikohdan sudda ajratil­ganda, sudning hal qiluv garori qonuniy kuchga kirgan kundan bosh­lab nikoh tugatiladi. O'n kun ichida sud nikoh tuzilganligi ro'yxatga olingan Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organiga ushbu qarordan ko'chirma yuborishi shart.

Nikohdan ajralish er-xotinning shaxsiy, shuningdek, mulkiy hu­quqiy munosabatlarining kelajak vaqt uchun tugallanganligini ang­

------------------------------------------156--------------------------------

latadi. Nikoh faqat oila huqugi bilangina tartibga solinadigan huquqiy munosabatlarni keltirib chiqarmaydi. Nikoh tuzilishi bilan ma'lum yuridik faktlarning mavjudligi tufayli fuqarolik, mehnat huquqi bilan tartibga solinadigan huquqiy munosabatlar vujudga keladi. Nikohdan ajralish o`z munosabatlarining tugallanishiga qaratilgandir.

---------------------------------------157---------------------------------

XI-mavzu. OTA-ONALAR VA BOLALARNING
SHAXSIY HUQUQ VA MAJBURIYATLARI