O΄zbekiston respublikasi joqari ha’m orta arnawli ta΄lim ministrligi muxammed al-xorezmiy atindag’i Tashkent axborot texnologiyalari unIversiteti

2-TEMA: PUQARALIQ JA’MIYATI IDEYALARI EVOLYUSIYASI

Joba:

1. Jámiyet social strukturasıa tiyisli dáslepki ko’z qaraslar

2. Puqaralıq jámiyeti - insaniy rawajlanıw ushın zárúriyat sıpatında

3. Puqaralıq jámiyetiniń sotsial strukturaları hám olardıń ózine ta’n tárepleri.

4. Rawajlanǵan ma’mleketlerde jámiyet social strukturalarınıń rawajlanıwda jańa prinspler

5. Puqarawiylik, mazmun-mánisi hám tiykarǵı qásiyetler

Ádebiyatlar
1. Ózbekstan Respublikasınıń Konstitutsiyası. T., «Uzbekiston», 2003.

2. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Konstitutsiyası. Nókis, «Qarakalpaqstan», 1993.

3. Karimov İ.A. Uzbekiston kelajagi buyuk davlat. Tom I-T., «Uzbekiston», 1996, 104-108, 123-131 betlar.

4. Karimov İ.A. Hozirgi davrda demokratik islohatlarni chuqirlashtirishning dolzarf vazifalari. Tom-5-T., «Uzbekiston», 1997, 104-114, 116-131 betler.

5. Uzbekiston XXI asr bosag’asida: havsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari Tom 6-T., «Uzbekiston», 1997, 31-40, 125-135, 149-162 betlar.

6 .Karimov İ.A. Uzbekiston XXI-asrga intilmoqda-T.: «Uzbekiston» 2000 6-8-12, 14-15, 16-20, 21-26, 28-38 47-48 betlar.

7. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qoshma majlisidagi nutq. T.: «O’zbekiston» 2016.

8. Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil, qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - h’arbir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bolishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yildai jtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga moljallangan iqtisodiy dasturning engmuhimustuvor yonalishlariga bagishlangan Vazirlar mahkamasining kengaygirilgan majlisidagi maruza. T.: «O’zbekiston» 2017.

9. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini taminlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. Toshkent.:O’zbekiston. 2017.

10.Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliy janob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent.:O’zbekiston. 2017.

Insaniyat rawajlanıwınń barlıq dáwirlerinde puqaralıq jámiyetin qurıw eń iygilikli ideya sıpatında ámel etken. Oǵan erisiw ushın hár qıylı dárejedegi teoriyalıq qarawlar ilgeri surilgan. Bir gruppa ilimpazlar puqaralıq jámiyetin qurıw ideyası Batıs tamaddunimahsuli sıpatında ámeliyatǵa nátiyjeni ámelde qollanıw etilip atır dep esaplamoqdalar, negizi SHarq mámleketalarimutafakkirlari ijodida bul máselege aqılǵa say jantasıw úsh mıń jıl ilgeri qáliplesken. Sociallıq rawajlanıwdıń belgili dáwirlerinde shıǵıs mámleketleri etakchilik poziciyasin iyelegen. Hár qanday pán, óz mánisine kóret ulıwma dunyalıq bolıp tabıladı. Dúnya xalıqları úlken-kishiliginen qatiy názeruning rawajlanıwıǵa úleslerin qosqan. SHu noqatı názerden puqaralıq jámiyetin qáliplestiriw hám rawajlandırıwdıń tuwrısındaǵı ideyalar, bilimler bir yoqlama bo'rttirish yamasa muqatıw nadurıs jantasıw bolıp tabıladı.Puqaralıq jámiyeti jáne onıń túsinikleriOraylıq Asiya sociallıq-siyasiy hám ruwxıy ómirinń jaqtı úlgisi“ Avesto” múqaddes kitabında izbe-iz kórsetilgen. 2001 jılda millat ruwxıy mádeniyatınń eń áyyemgi manbasi “Avesto”ning 2700 jıllıǵına arnalǵan saltanatlı dástúrde Ózbekstan Respublikasınıń Birinshi Prezidenti I. A. Karimov: “... bul kem ushraytuǵın dóretpe bahasız tariyxıy hújjet bolıp, ol biz jasaǵan bul áyyemgi yurtda, bul jerde óziniń mádeniyatı hám bay ruwxıylıqına iye bolǵan ullı mámleketlik bolǵanlıǵıdan, babalarımızǵa, ásirler dawamında bitmas tuganmas quch vaqudrat hám tayansh sıpatında xızmet etkenligiden dárek beredi” deplıqalohida tán alıw etken. Haqıyqattan da, “Avesto”ning bas ideyası “iygilikli pikir, iygilikli maqset, iygilikli ámel” hár qanday jámiyet hám insanlararo munasábetlerdiń ruwxıy hasası ekenligiden dárek bolıp tabıladı.Avestoning “YAshtlar”, “Vispirat”, “Vididod” bólimlerinde shańaraq hám jámáátda berilgen sózden yamasa antdan waz keshiw, adamlar ortasında dúzilgen ahidnamanı buzıw úlken gúná ekenligio'z ańlatpasını tapqan. Atap aytqanda, “O Spitama, shártnamanı buzıwshi kisi pútkil mámleketti buzadi, usınıń menen birge Artaga tiyisli barlıq mulku buyımlarǵa ziyan etkazadi”. “O Spitama, wa’den’di buzba... ” ideyaları ma’mleketler siyasiy sistemasınıń huquqiy hasası, ádalat deregi bolıp, olar Rim huqıqıdan da áyyemgilew bolıp tabıladı.Avestodagi puqaralıq jámiyetin qurıwdıń baslanǵısh faktorı er adam hám hayaldıń teń haqılılıǵı, shańaraqtıń turaqlılıǵındı támiyinlew ideyası búgingi kúnde da za’ru’rli áhmiyetke bolıp, búgin Ózbekstan Respublikası Konstitusiyasıva basqa normativ hújjetlerde hayallardıń teń múmkinshiligi vakeng huqıqları támiyinlengen. XXI asirde birpara mámleketlerde hayallardıń saylash hám saylanish huqıqı uluwma biykar qılınıp atırǵan bir dáwirde, Ózbekstan Oliy Majlis nızamshılıq palatasıǵa hayallardıń saylanishi ushın 30% kvotaning ajratılıwı, 1995 jılda “Shańaraq” kodeksiniń qabıl etiliwi, bir tárepden jurtımızda hayallarǵa munasábet hám shańaraqqa tiyisli qádiriyatlar áyyemgi túbirlerge egaligini ańlatpalasa, ekinshi tárepden puqaralıq jámiyetin qurıw jolındaǵı aqılǵa say siyasattń jaqtı ańlatpası bolıp tabıladı.Puqaralıq jámiyetin qurıw ideyası Oraylıq Asiya oyshılları ijodida úyrenilganligi Birinshi Prezidentimiz I. A. Karimovning 2014 jılda Samarqandda ótkerilgen “Orta ásir SHarq oyshıllarınıń ilimiy miyrasları zamanagóy civilizatsiyada ornı hám áhmiyeti”TEMAsidagi xalıq ara konferensiyada sózlegen sóylewlıqida“ Alım hám izertlewshilerdiń pikricha, SHarq atap aytqanda Oraylıq Asiya, IX-XII hám XIV-XV ásirlerde bolǵanılmiy hamjamiyat tárepinen Ullı SHarq oyanıwı dep atalǵan iri ilimiy materiallıq oyanıw ushın tiykar sıpatında xızmet etdi”3 dep bólek aytıp ótken. Haqıyqattan da, Oraylıq Asiya oyanıw dáwiri IX-XV ásirlerde mámleketlikti basqarıw hám ádalatlı jámiyet qurıw, mámleketlik basshıı hám xizmetkerlarining iskerlik dárejeleri klassifikaciyaları, sociallıq juwapkerligi kriteryalarınıń teoriyalıq tárepleri haqqındaǵı ideyalar Abu Ólshem hám uyqassız qara sóz benen jazılǵan kórkemshıǵarma Forobiy, Ibn Sino, Beruniylıq, YUsuf Tán Hojib, Qaǵıydaulmulk, Ámir Temur, Suw ayırǵısher Navoiy hám basqalar ijodida keń analiz etilgen.Atap aytqanda, Abu Ólshem hám uyqassız qara sóz benen jazılǵan kórkem shıǵarma al-Farobiy (870-950) dıń “Fazıl adamlar qalası”, “Mámleketlik ǵayratkeriniń aforizmlari” dóretpelerinde shıǵısona siyasiy-huqıqıy jáne social pikir tariyxında sociallıq sistema, siyasat, mámleketlik hám húkimet haqqındaǵı qarawlar teoriyalıq tiykarlanǵan. Abu Ólshem hám uyqassız qara sóz benen jazılǵan kórkem shıǵarma Farobiy pikricha ádalatlı jámiyet qurıw ushın onı qorǵaw hám aqılǵa say basqarıw usılını biliw, adamlarǵayovuzlikdan saqlanıw jaqsı islikka umtılıw jolların kórsetiw kerek. Ol mámleketlik basshıınıń basqarıw uqıpı ulıwma baxtga erisiw jolı bolıp tabıladı dep esaplaydı. Ádalatlı mámleketlikti bilimli hukmdor basqaradi, ol ruwxıylıq, ádalatetakchisi bolıwı, óz pazıyletleri menen qatań talaplarǵa juwap beriwi kerek. Málim bul baǵdarda Abu Nosir Forobiy “Olardıń ózlerinen saylaǵanı basshı yamasa basshılar hákimi mutloq bolmaydı. Olar adamlar ishinen kóterilgen, sınalǵan eń adamgershilikli, basshılıqka ılayıq kisiler boladılar. SHuning ushın bunday basshılar17óz saylawshıların tolıq azatlıqka shıǵaradılar, olardı sırtqı dushpannan qáwipsizlik etediler”, dep mámleketlik basqarıwında demokratiyalıq printsplardı támiyinlew menen baylanıslı etikalıq hám materiallıq qádiriyatlardı sistemalastıradıAbu Rayhon Beruniylıq “Áyyemgi xalıqlardan qalǵan estelikler”, “Hindstan” dóretpelerinde ádalatlı jámiyet jáne onıń ámel etiwi tiykarların qáliplestiriw haqqındaǵı ideyalardı ilgeri súrgen. Onıń pikricha, jámiyettiń payda bolıwıǵa adamlardıń óz-ara xızmetlesligi, birge jasawǵa mútajligi hám umtılıwları sebep boladı. Ádalatlı jámiyetti qurıw etikalıq qádiriyatlarǵa tayanıwı hám rawajlantirilishi kerek.. Mámleketlik basshıınıń tiykarǵı waziypası xalıqtıń hár qıylı qatlamları, kúshliler hám kúshsizler ortasındaǵı siyasiy hám huqıqıy adillik kriteriylarını ornatıwda bolıp tabıladı. Buǵanuning pikricha ideal sociallıq strukturanı qurıw arqalı eriwiladi.