O΄zbekiston respublikasi joqari ha’m orta arnawli ta΄lim ministrligi muxammed al-xorezmiy atindag’i Tashkent axborot texnologiyalari unIversiteti

birinshiden, korrupciyanı tek onı vujudga keltiretuǵın sebepler hám shárt- sharayatlardı tarqatıp alıw jolı menen kemeytiw hámde sheklew múmkin; ekinshiden, bul mashqalalardi tarqatıp alıwda korrupciyaǵa qarsı barlıq jónelislerde qatań hám mawasasız gúres aparıw nátiyje beredi. SHu orında atap ótiw za’ru’rliki, hár qanday jaǵdayda da korrupciyadan tikkeley jámiyet hám insanlar azap chekadi, zálel kóredi. SHuning ushın usı mashqala global bolıp, oǵan qarsı gúrestiń mámleketlikler ortasında muwapıqlastırılgan programmaları hám basqa huqıqıy normaları islep shıǵılǵanlıǵı biykarǵa emes.Korrupciya ózi ne? Korrupciya bul - hámel, poziciyasinen jeke maqsetlerde paydalanıw menen baylanıslı bolǵan jinoyat túri esaplanadı. Korrupciya iskerligi xufyona ekonomikanıń tiykarǵı túrlerinen biri bolıp tabıladı. Kóbinese korrupciya degende mámleketlik xizmetkerleri tárepinen jeke máplerdi waziypa etip qoya otirip, baylıq arttırıw maqsetinde xalqdan para alıw, nızamǵa qılap pul dáramatların qolǵa kirgiziw túsiniledi. Biraq, uluwma alǵanda, lawazımlı shaxslarǵana emes, bálki, mámleketlik shólkeminde islemeytuǵın puqaralar da korrupciyaǵa tiyisli munasábetlerdiń qatnasıwshıları bolıwı, para emes, bálki basqa zatlar ornına óz mútajlik hám máplerin da ámelge asırıwları múmkin. Haqıyqattan da, korrupciya - túbirleri mámleketlik xızmetin shólkemlestiriwdegi kemshiliklerge hám mámleketlik xizmetkerlarining ayriqsha psixologiyasiga barıp taqaladıǵan sociallıq hádiyse. Bul korrupciyaǵa qarsı áwele basqarıw- huqıqıy hám shólkemlestirilgen-basqarıw ilajları kóriliwin talap etedi." Tariyxıy tájiriybe hám házirgi ámeliyat, atap aytqanda, birpara jańa ózbetinshe mámleketlerdegi haqıyqatlıq korrupciya hám ayıpkerlik qawipsizlikka saladıǵan abaynı ayqın oyda sawlelendiriw etiw imkaniyatın berip atır", depaytıp otedi el basshısımız " Ózbekstan XXI ásir bosaǵasıda: qawipsizlikka abay, turaqlılıq shártleri hám rawajlanıw kepillikleri" atlı shıǵarmasında.SHu zattı bólek atap ótiw kerek, korrupciyanıń aldın alıwǵa qaratılǵan institutsional mexanizmlardı reformalawda 2010 jıl 12 noyabrde daǵaza etilgen “Mámleketimizde demokratiyalıq reformalardı jáne de tereńlestiriw hám puqaralıq jámiyetin rawajlandırıwdıń konsepsiyasi” za’ru’rli áhmiyetlı bolıp turıptı. Korrupciya máseleleri menen shuǵıllanatuǵın “Transparency International” shólkeminiń maǵlıwmatlarǵa kóre, áyne damda dúnyada kóplegen jinoyatlarga sebep bolıp atırǵan náps bálesi, yaǵnıy korrupciya hám paraxorlıq nátiyjesinde jılıǵa bir trillion dollardan artıq aqsha ózlestirilar eken. SHu sebepli korrupciya hám paraxorlıqdı hesh ikkilanmay “rawajlanıw jep joq qılıwshısı” dep ataw múmkin. Birlesken Milletler Shólkeminiń aldında turǵan eń global máselelerden biri sanalgan korrupciyaǵa qarsı gúrestiń mámleketlikler ortasında muwapıqlastırılgan programmaları hám basqa huqıqıy normaları islep shıǵılǵan. Atap aytqanda, 2005 jıl dekabr ayında kúshke kirgen " Korrupciyaǵa qarsı" konvensiyasi global sheńberde qabıl etilgen xalıq ara-huqıqıy hújjet bolıp, onıń proekti eki jıl dawamında 130 den artıq mámleketlikler qatnasıwında talqılaw etilgen. Ol jaǵdayda korrupciyaǵa qarsı xalıq ara hám milliy gúres ámeliyatın jolǵa qoyıw hámde olardı ámelge asırıw mexanizmları belgilengen.Mámleketimiz basshıı Islom Karimov óziniń “Joqari ruwxıylıq - kiyim-kenshekmas kúsh” shıǵarmasında sonday aytıp otedi: “Biz óz ǵárezsizligimizni qolǵa kiritip, jańa rawajlanıw jolına qádem qoyǵanimizdan keyin xalqımızdıń qálew-eriksi, ásirlik árman-umtılıwlarına tayanǵan halda, kebiro dáwirinen salmaqli miyraslar bolıp qalǵan basqarıw-buyrıqpazlıq sistemasın tupten reformalaw, onıń ornıda mánis itibarı menen pútkilley jańa - erkin bazar munasábetlerine tiykarlanǵan huqıqıy mámleketlik, demokratiyalıq jámiyet qurıwǵa azmu qarar etdik”. Lekin, ókinishliki, “Hár bir mámleketlik tariyxında jańa sociallıq sapa jaǵdayıǵa ótiw, ókiniw menen aytamiz, korrupciya hám ayıpkerlik sıyaqlı jerkenishli hádiyse menen birge júz bergen... Bárshemizge ekenin aytıw kerek, sońǵı payıtlarda korrupciya keń túbir atip baratırǵan unamsız illetlerden biri bolıp tabıladı. Korrupciya - hámel poziciyasinen jeke maqsetlerde paydalanıw menen baylanıslı bolǵan jinoyat. Korrupciya iskerligi xufyona ekonomikanıń tiykarǵı túrlerinen biri esaplanadı. Kóbinese korrupciya degende mámleketlik hámeldarları tárepinen jeke maffatlarni waziypa etip qoya otirip, baylıq arttırıw maqsetinde puqaralardan para alıw, nızamǵa qılap pul dáramatların qolǵa kirgiziw túsiniledi. Etimologiyalıq tárepten “korrupciya” termini “buzıw, para ornına og'dirish” degen mánisdi ańlatadıǵan latınsha “corruptio” sózinen kelip shıqqan. Yuridik ensiklopediya avtorlarınıń atap ótiwishe, “korrupciya - lawazımlı shaxslar tárepinen olarǵa berilgen huqıqlar hám húkimet múmkinshiliklerinen jeke baylıq arttırıw ushın paydalanıwda ańlatpalanıwshı siyasat yamasa mámleketlik basqarıwı salasındaǵı jınayatlı iskerlik”.Korrupciya ayıpkerligi - klasıy hám tariyxan ózgeriwshen hádiyse. E. I. Kairjanov pikrine kóre, “ayıpkerlik túsinigi jeke menshik payda bolıwı hám jámiyet antagonistik klasslarǵa bólekleniwi nátiyjesinde payda bolǵanın hesh kim biykar eta almaydı. Klasıy jámiyet payda bolıwıdan aldın jinoyat túsinigi da, ayıpkerlik da ámeldegi bolmaǵan Birinshiden, siyasiy tárepten alǵanda, korrupciya ámelge asırılıpatırǵan túpkilikli ózgerislerge qarsılıq kórsetiw ańlatpası bolıp tabıladı. Ol jaǵdayda óz omirin jasap bolǵan, jańa ekonomikalıq munasábetlerdi ózine qarsı abay dep bilgen halda, olardıń rawajlanıwını páseytiwtirib qoyıwǵa háreket etetuǵın basqarıw-buyrıqpazlıq sisteması menen “xufyona” ekonomikanıń mápleri ob'ektiv túrde birlesip ketedi. Korrupciya domiga ilingan hámeldarlar jeke baylıq arttırıw maqsetlerin hám urug'-aymaqlardıń máplerin mámleketlik máplerinen ústin qóyadı. Bul bolsa, mámlekettiń siyasiy hám ekonomikalıq jolına hámde xalıqtıń kópshilik bólegine tuzatib bolmaydıǵan zálel etkazadi. Bunnan tısqarı, jańa ekonomikalıq munasábetlerge endigina tiykar solinayotgan hám sapa tárepinen basqa siyasiy sistema formalantirilayotgan ótiw dáwirinde korrupciya óz júris-turısı menen bul processtiń jolin to'sib qoyıw múmkinshiligine iye esaplanadı.