O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

 
Kirish. Frazeologiyani o‘rganish uning tarixiy taraqqiyotini yoki frazeologik 
birliklarning semantik va struktur belgilarini tahlil qilmasdan o‘rganish mumkin 
emas. Bunga ko‘ra, shu narsani ta’kidlash joizki, so‘z va frazeologik birlik 
munosabatlari haqidagi muammo ularning bir xil til sathiga yoki tilning har xil 
sathiga tegishlilik masalasi bilan chambarchas bog‘liqdir. Ushbu muammo 
tilshunoslikda har xil hal qilingan. Biroq, leksik birlik va frazeologik birlik 
o‘rtasida o‘xshash umumiy xususiyatlarning mavjudligini hamma e’tirof etadi. 
N.M.Shanskiy leksik va frazeologik birliklarning funksional va mazmuniy jihatdan 
o‘xshashligi ularning bo‘linmas lingvistik turga mansubligi bilan bog‘liqligidan 
kelib chiqqan holda, ularni tilda bir butun holatda o‘rganiladigan yagona leksik-
frazeologik sistemani tashkil etadi, deb ta’riflaydi.
1
Frazeologik birliklar so‘zlarning muqobili ekanligini ko‘rsatuvchi nazariya 
juda keng tarqalgan. Ushbu g‘oya tarafdorlarining ko‘pchiligi so‘z va frazeologik 
birliklarning har xil ko‘rinishga ega ekanligidan qat’iy nazar, ulardagi ma’noviy 
1
Шанский Н.М. Фразеология современного русского языка. – М.: ВШ, 1969. – 342 с. 

---

117 
munosabatlarning ajralmasligiga va ularning funksional umumiylikka ega 
ekanligiga asoslanadi. Biroq, ushbu masala bo‘yicha boshqacha yo‘nalish ham 
mavjud. Bunda A.V.Kunin,
L.I.Royzenzon
va boshqa bir qator olimlarning fikriga 
qo‘shilgan holda shuni ta’kidlash lozimki, so‘z va frazeologik birlik bir qancha 
umumiy belgilarga ega, lekin bilan birgalikda ular o‘rtasida anchagina struktur, 
semantik farq mavjud bo‘lib, bu farq struktur, semantik va stilistik rejada namoyon 
bo‘ladi. 
Frazeologik birlik va so‘z o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni o‘rganish ularni 
muqobillik rejasi asosida o‘rganishga qaraganda ancha haqqoniydir. Shuni qayd 
qilish lozimki, frazeologiyaning shakllanishi va rivojlanishidagi ekstralingvistik 
omillarga bo‘lgan qiziqish kun sayin oshib borayotganligiga qaramasdan, uni 
tarixiy manbalarga nisbatan diaxronik asosda, tarixiy–ijtimoiy nuqtai nazardan 
o‘rganishga kam e’tibor qaratilmoqda. Bu ayniqsa ingliz frazeologiyasiga 
tegishlidir. 
Haqiqatan ham, A.V.Kunin bu borada ancha jiddiy kamchiliklarning o‘rnini 
to‘ldirdi va uning ingliz frazeologiyasi sohasidagi tadqiqotlari bu sohada yangi 
sahifa ochdi.
1
Bunda eng muhimi shundaki, olimlar nafaqat IX asrdan to XX asr 
frazeologiyasining tarixiy taraqqiyotidagi keng bo‘shliqni to‘ldirdi, balki birinchi 
bo‘lib, turli xil bosqichning o‘ziga xos xususiyatlarini birma – bir aniq tasvirlab 
berish orqali frazeologiya tarixini davrlarga bo‘lish g‘oyasini ilgari surdi.