O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

 
1.3.
Hozir respublikamizda shisha ishlab chiqarish korxonalari «Kvarts», 
«G’azalkentoyna», CHirchiq shisha zavodi, «Quvasoyshisha» ishlab chiqarish 
birlashmasi va CHimboy shisha zavodlari respublikamiz qurilish ishlariga SHisha 
mahsulotlarini yetqazib bermoqdalar. Hozirgi kunda shisha eritmasini prokat 
(yotiq) usulda va so’rib ishlanadigan yuzasi silliqlangan yuqori sifatli tekis oyna 
taxta ishlab chiqarilmoqda. SHisha buyumlari uchun asosiy xom ashyo bo’lmish – 
kal’tsiyli soda, qayta ishlangan kvarts qumi va natriy sul’fati respublikamizga 
tashqaridan keltirilar edi. Dolomit va dala shpati esa mahalliy xom ashyodir. Xom 
ashyolarni chetdan keltirishga chek quyish maqsadida soda ishlab chiqaruvchi 
zavod qurildi va SHisha sanoatimizni 92% ni mahalliy xom ashyolar bilan 
ta’minlanadi buldi. endilikda yaltirok oyna, sirti xiralangan yaltiroq oyna ishlab 
chiqarish yo’lga qo’yildi.
а b 

---

1-расм. Шиша толасини (а) марказдан қочирма ва (б) пуфлаш усулларида 
тайёрлаш схемалари. 1-ванна; 2-шиша бўтқа; 3-горелка; 4-сиқилган ҳаво; 5-
центрофуга; 6-шиша тола. 
SHisha – yuqori haroratda eriydigan mineral (modda)larning qayta sovutish yo’li 
bilan tayyorlanadigan yuqori mustahkam, amorf modda. SHisha ishlab chiqarishda 
asosiy xom ashyo sifatida kvarts qumi, ohaktosh, soda va natriy sul’fati ishlatiladi.
Kvarts (SiO2) – asosan qumtuproqdan tashkil topgan yashirin yoki ochiq kristall 
shaklida uchraydigan nihoyatda zich, mustahkam va chidamli mineral. Kvartsning 
zichligi 2,5-2,8 g/sm3. Siqilishdagi mustahkamligi 200 MPa, cho’zilishdagisi esa 
100 MPa dan ko’p. Qattiqlik shkalasida kvarts ettinchi o’rinda turadi. Oddiy 
haroratda kvarts barcha kislota va uning eritmalarida chidamlidir. YUqori 
haroratda kvarts ftorli vodorod va fosfor kislotasi bilan reaktsiyaga kirishib, 
silikatlar hosil qiladi. Agar nam sharoitda reaktsiya davom ettirilsa, silikatlar hosil 
bo’ladi. Kvartsni 575°C dan 870°C gacha qizdirganda, u tridimit holatga aylanadi, 
ya’ni hajmi kattalashadi. Uning bu xususiyati kvarts ishlatiladigan buyumlar 
tayyorlashda e’tiborga olinishi zarur. 1710°C da esa kvarts suyuqlanadi va tez 
sovitilsa, kvarts SHishasi hosil bo’ladi.