O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

7- Ma’ruza. MICHT da kesish asboblar va detallarni avtomatik almashuvi 
mexanizmlari. 
Fotoelektrik impulsli datchiklar RDB dastgohlarida holat bo’yicha bosh orqa aloqa 
zanjirlarida va rezbani ochish zanjirlarida ishlatiladi. Fotoelektrik impulsli datchigining sxemasi 37-
rasmda berilgan. Datchik bir tomonida nur manbai va fokuslovchi qurilma, ikkinchi tomonida esa 
fotoelement joylashgan shaffof o’lchash shkalasidan tashkil topgan. Impuls bahosini kichraytirish 
uchun nonius shkalalari va bir necha fotoelementdan foydalaniladi. Disk yoki lineyka shaklidagi 
shaffof o’lchash shkalasi yuritmaning konstruktiv elementi bilan kinematik bog’langan bo’ladi va 
qo’zg’almas fotoelementlarga nisbatan harakatlanadi. Yoritgichdan chiqadigan nur oqimi 
harakatlanuvchi o’lchash shkalasidan o’tib, fotoelementni impuls ko’rinishida yoritadi. SHaffof 
o’lchash shqalasining shtrixlari orasidagi teng bo’lgan masofaga tokning bitta impulsi va ishchi 
organning bir diskretlik miqdoriga ko’chishi mos keladi. 
Rasm 37. Fotoelektrik impulsli datchigi sxemasi: 1- nur 
manbai; 2 - optik tizimi; 3 - shaffof o’lchash chizg’ichi; 4 –
fotopriyomnik. 
Rezba qirqish zanjirlarida zaruriy shaffof shtrixlar soniga 
yega bo’lgan o’lchash diski stanok shpindeli va surish vintiga 
o’rnatiladi. Masalan, VE – 50 va VE – 51 kabi shaffof shtrixlar 
bo’lgan o’lchash diski bilan juftlikda ishlaydigan impulsli 
fotoelektrik impuls datchiklari bir aylanishda 6000 ga yaqin 
impulslar beradi. 
 

---

Fotoelektrik datchiklarning afzal tomonlariga quyidagilar kiradi: 
 Yuqori aniqlik (bir necha fotoelement va nonius chizg’ichlardan foydalanish 
mumkin); 
 Katta masofadagi ko’chirishlarni o’lchash mumkinligi; 
 O’lchash printsipining oddiyligi. 
Fotoelektrik datchiklari qaytarilgan nur asosida ishlashi ham mumkin (rasm 38). Bunda 
shtrixli chizg’ich datsgohning qo’zg’almas qismiga, panjara esa optik tizim bilan harakat qilayotgan 
ishchi organga o’rnatiladi. 
Rasm 38. Qaytarilgan nur asosida ishlaydigan 
fotoelektrik datchigi sxemasi: 1 - panjara; 2 - shtrixli chizg’ich; 
3 
- 
optik tizimi; 4 - fotodiodlar (fotopriyomnik)