O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

Ξ 
Strukturaviy texnologik formula (STF) 
F 
To’g’ri chiziqli harakat qiluvchi blokning tezligi (surishi) 
F
b 
To’g’ri chiziqli harakat qiluvchi blokning tez harakati 
F2 
Oddiy shakllanish: “nuqtadan nuqtagacha” 
F3 
Murakkab shakllanish, ikki yoki uch koordinatalar bo’yicha bir vaqtda 
boshqarish 
F4 
Universal shakllanish 
α 
Gorizontal tekislikka koordinatani qiyaligi (tegishli koordinataning 
indeksi ko’rinishida yoziladi)
β 
Vertikal tekislikka koordinatani qiyaligi 

---

R
zb 
Rezba (rezba qadamining indeksi ko’rinishida yoziladi) 
F
bt 
Ohirida sekinlashadigan chiziqli tez harakatining tezligi 
/ 
Qiyalik chiziqcha (ajratuvchi) 
( 
Kichik qavs (ochadigan) 
) 
Kichik qavs (yopadigan) 
<> 
Burchakli qavslar, masalan, < A > ̶ o’zgaruvchan qiymat 
$ 
Keyingi satrga ko’chirish belgisi 
[] 
To’g’ri qavslar 
. - 
Moslik belgisi 
: = 
Metalingvistik belgi: “bu teng” yoki “ta’rif bo’yicha teng” ma’noni 
bildiradi
% 
Boshlanish 
belgisi 
(masalan, 
stanokning 
yuklash/bo’shatish 
pozitsiyasi) 
' 
Apostrof (detalni tashuvchi blokni bildirish mumkin) 
>̶ 
Keyin oldiga 
̶< 
Keyin orqaga 
 
“Bizdan” harakat yo’nalishi 
ʘ 
“Biz tomon” harakat yo’nalishi 
↑ 
Tepaga ko’chish 
↓ 
Pastga ko’chish 
SHartli grafika belgilari va sxemalari standartlashgan kinematikaviy, gidravlik va boshqa 
sxemalaridan tashkil topgan. Koordinataviy texnologik sxemalarida qo’llaniladigan ayrim shartli 
belgilar rasm 51 va 52 berilgan. Belgilar to’rt guruxga bo’lingan: 1) Np - qo’zgalmas bloklar 
(stanina, ustunlar, tumbalar va boshqalar); 2) Fb - frezerli bloklar (boshqa qo’zgalmas va harakat 
qiladigan bloklar birgalikda); 3) PB - boshqa qo’zg’aluvchi bloklar; 4) VB - yordamchi 
qo’zg’aluvchi bloklar.
Har qaysi qo’zgalmas blok o’ziga dastgohning barcha qo’zg’almas qismlarini birlashtirib, 
sxemada ularga tutashganqo’zg’aluvchi bloklar yo’naltirgichlarining shartli belgisini ifodaluvchi 
chiziq bilan ko’rsatiladi (rasm 51): 
 Np.1 - konsolsiz vertikal-frezalash dastgohining staninasi (frezalash kallakining 
yo’naltirgichlari bilan); 
 Np.2 - qo’zgalmas frezalash kallakli konsolsiz vertikal-frezalash dastgohining staninasi 
(frezaning surilishi pinol ko’chishi bilan amalga oshiriladi); 
 Np.3 - konsolli vertikal-frezalash dastgohining staninasi (chapda - konsolning stoli va 
salazkalari uchun yo’naltirgich, o’ngda - frezalash kallakni burish uchun graduslarga 
bo’lingan staninaning flanetsi); 
 Np.4 - maxsus vertikal frezalash dastgohi staninasining shartli belgilanishi, bunday 
dastgohda bo’ylama harakatni stol bajaradi, ko’ndalang harakatni esa frezalash kallak 
bilan polzun (sirpang’ich) amalga oshiradi; 
 Np.5 - vertikal parmalash dastgohining staninasi, yuqoridagi yo’naltirgichlar - support 
va revolver kallak uchun, pastdagi - salazkalar uchun; 
 Np.6 - tokarlik dastgohning staninasi. 
Frezalash bloklarni boshqa qo’zg’almas va qo’zg’aluvchi bloklar bilan tutashgan holda 
shartli belgilash printsipini quyidagi misollarda ko’rib chiqish mumkin: 

---

 FB.1 - frezelash kallak qo’zg’almas, surish harakatini shpindel pinoli bajaradi; S -
shpindelni freza bilan aylanishi; 
 FB.2 - frezalash kallaki qo’zg’aluvchi, Z o’qi bo’yicha surish harakatini amalga oshiradi; 
 FB.3 - frezalash kallaki qo’zg’aluvchi, Z o’qi bo’yicha surish harakatini amalga 
oshiradi; shpindel gilzasi sozlovchi (qo’l bilan) w harakatiga ega; 
 FB.4 - frezalash kallakiY o’ki atrofida buriladi, surishni shpindel gilzasi bajaradi. 
Boshqa PB va VB qo’zg’aluvchan bloklarining shartli belgilari 52-rasmda ko’rsatilgan va 
quyidagilarni bildiradi. 
 PB.1 - vertikal frezalash dastgohi Y