O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

1
salazkalar va X
1
stolni tutalishi; 
 PB.2 - tokarlik dastgohi supportida bo’ylama Zva ko’ndalang Xsalazkalarini tutalishi; 
 PB.3 - konsolli frezalash dastgohining Y
1
salazkalari va r konsolni tutalishi; 
 PB.4 - o’zaro ko’ndalang stolli vertikal parmalash (yoki konsolsiz frezalash) 
dastgohining Y
1
salazkalari va Xstolini tutalishi; 
 PB.5 - qo’zgaluvchan Xblokiga o’rnatilgan wqo’zg’aluvchan blok bo’lish doirasi bilan 
tutalishi (wblokiningX o’qi bo’yicha burilishi qo’l bilan bajariladi, maksimal burilish 
burchagi ye ga teng); 
 PB.6 - salazkalar vertikal 1 va gorizontal 2 yo’naltirgichlari bilan, masalan, MS12-250 
rusumli ko’p operatsiyali dastgohining supporti; 
 PB.7 - to’g’ri burchakli stol 2ga qurilgan buraladigan doiraviy stol 3 (1 - to’g’ri burchali 
stolning yo’naltirgichlari); 
 PB.8 - gorizontal shpindel kallakni koordinataviy texnologik sxemasida chap, o’ng yoki 
tepadadan ko’rinish bo’yicha belgilanishi; 
 PB.9 - prizmasimon yo’naltirgichli gorizontal shpindel kallakni koordinataviy 
texnologik sxemasida tepadadan ko’rinish bo’yicha belgilanishi; 
 PB.10 - shpindel kallak uchun prizmasimon yopiq yo’naltirgichli ko’zg’aluvchan 
kolonna 1; 
 PB.11 - gorizontal shpindel kallak 1 qo’zgaluvchan kolonna 2 bilan (3- stanina 
yo’naltirgichlari); 
 PB.12 - supportni ko’ndalang 3 yo’naltirgichlariga o’rnatilgan to’rt holatli avtomatik 
buriladigan keskich tutqichi 1 ketingi keskich tutqichi 2 bilan; 
 PB.13 - supportni ko’ndalang 2 yo’naltirgichlariga o’rnatilgan to’rt holatli V strelkasi 
bo’yicha avtomatik uzlukli buriladigan keskich tutqichi 1; 
 PB.14 - revolver kallakli 2 vertikal parmalash dastgohining shpindel bloki 1 asboblar 3 
bilan; 

---

Rasm 52. Qo’zgaluvchan (PB) va yordamchi qo’zg’aluvchan bloklarning
shartli belgilari 
Yordamchiqo’zgaluvchan VB bloklarning shartli belgilari asboblarni avtomatik almashuvi 
qurilmalarini ta’riflashda qo’llaniladi (VB.1 - ikki tutgichli qo’l manipulyator bilan; VB.2 - 
disksimon asbob magazini; VB.3 - asbobiy revolver kallak). 
STMni ta’riflovchi til tarkibiga quyidagilar kiradi: 
 STF - strukturaviy texnologik formula; 
 SPF - strukturaviy parametrik formula; 
 DQF - dastgoh quvvati formulasi; 
 FTS - tsikl (davr) formulasi; 
 KTS - koordinataviy texnologik sxema; 
 KKTS - kombinatsiyalashgan koordinataviy texnologik sxema; 
 KSS - koordinataviy strukturaviy sxema. 
Bulardan tashqari STMni ta’riflash hamda xizmat ko’rsatish qurilmalarining ishlashini 
ta’riflash uchun tsiklograflardan foydalaniladi. TSiklograf - bu xizmat ko’rsatish qurilmalari 
ishlashining davriy ta’rifidir. Xizmat ko’rsatish qurilmalari asboblar va detallar avtomatik 
almashuvi qurilmalari, avtomatik manipulyatorlar, sanoat robotlari va boshqalardan tashkil topgan. 
Koordinataviy texnologik sxema (KTS) - bu dastgohning texnologik vazifasi, tarkibi, 
koordinat tizimi hamda harakatlanuvchi va qo’zg’almas organlarning o’zaro aloqadoligini 
ifodaluvchi shartli yassi tasvirdir. Eng avval KTS - bu ishlov berish texnologik sxemasining tasviri. 
Unda ishlov berilayotgan detal, kesish asbobi, ishchi organlarining shakl beruvchi va yordamchi 
harakatlari ko’rsatilishi lozim. 
KTSda shartli belgilar yordamida ko’p o’lchovli ob’ektlar yassi ko’rinishda tasvirlanadi. 
Shu belgilar tufayli ko’p (3 va undan yuqori) koordinatali dastgohlar oddiy chizma yordamida 
tasvirlanadi. 
KTS dastgohning oldi, tepa, chap yoki o’ng tomoni (qaysi biri tushunish uchun qulay, va 
maksimal darajada axborotga ega bo’lsa) ko’rinishida qurilishi mumkin. 

---

Tokarlik dastgohlarning KTSi asosan tepa ko’rinishida, parmalash va frezalash 
dastgohlarining KTS oldi, chap yoki o’ng ko’rinishida qurilishi mumkin.
KTSda asbob tashuvchi harakatlanuvchi organlarining musbat koordinataviy yo’nalishlari
ISO 841 standartiga ko’ra katta X, Y, Z, U, V, W, P, Q, R harflar, detalni tashuvchi organlarining 
musbat koordinataviy yo’nalishlari esa o’sha, faqat shtrixli (X
1
, Y
1
, Z
1
, U
1
va hokazo)harflar bilan 
belgilanadi. 
Yordamchi harakatlarning koordinat o’qlari kichik (x, y, z, u, v, w …….) harflar bilan 
yoziladi.
X, Y, Z koordi 
nat o’qlari atrofidagi burilishlar A, B, C harflari, yordamchi harakatlar 
uchun esa kichik a, b, charfladi bilan belgilanadi.